Chuyển đổi hợp tác xã: "Bình mới, rượu cũ"?

Sau 3 năm chuyển đổi hợp tác xã (HTX) theo Luật HTX năm 2012 (thời hạn kết thúc chuyển đổi vào ngày 1-7-2016), đến cuối tháng 6, toàn tỉnh có khoảng 70% HTX đã thực hiện chuyển đổi theo Luật HTX mới. Song, vấn đề đặt ra không chỉ số lượng HTX đã thực hiện các thủ tục chuyển đổi mà quan trọng là có bao nhiêu HTX thực sự là HTX kiểu mới?

HTX Nông nghiệp Quyết Thắng (huyện Tân Phước) được thành lập năm 1999 với ngành nghề sản xuất, kinh doanh gồm cấp nước sinh hoạt, sản xuất và tiêu thụ khóm, cung ứng vật tư nông nghiệp, chống lũ, cày xới.

Dù đã hoạt động hơn 15 năm, được chọn làm HTX điểm của tỉnh, được các ngành, các cấp quan tâm hỗ trợ đầu tư máy làm đất, xây dựng mô hình sản xuất khóm và nhà đóng gói đạt tiêu chuẩn VietGAP nhưng trong ngần ấy thời gian, HTX vẫn luôn trong tình trạng khó khăn, hoạt động cầm chừng do chưa có liên kết tiêu thụ được với doanh nghiệp (DN) (khi nào có DN đặt hàng, HTX mới tổ chức thu mua khóm của thành viên).

Thực hiện việc chuyển đổi sang HTX kiểu mới, ngay từ đầu năm, HTX đã đăng ký lại hoạt động; chuyển đổi các chức danh điều hành, quản lý; thay đổi danh mục một số ngành nghề sản xuất, kinh doanh (bỏ ngành nghề cày xới, chống lũ, thêm nghề đầu tư tài chính).

Và tất cả cũng chỉ dừng lại đó, bởi sau khi chuyển đổi đến nay, hoạt động, nguồn lực của HTX vẫn không có chuyển biến đáng kể so với trước đó. Nguyên nhân chính vẫn là thiếu vốn, không liên kết được với DN trong tiêu thụ khóm.

“Sau khi không còn được các ngành hỗ trợ kinh phí, HTX đã không thể tái chứng nhận tiêu chuẩn VietGAP cho sản phẩm khóm. Do không liên kết được với DN tiêu thụ khóm nên nhà sơ chế chỉ thỉnh thoảng hoạt động khi nào có DN đặt mua khóm. Do vậy nên HTX đã gửi lại Sở Khoa học và Công nghệ 2 máy rút chân không.

Từ đầu năm đến nay, chỉ có điểm mới duy nhất là HTX đã mở được điểm kinh doanh vật tư nông nghiệp (trước đây có đăng ký nhưng không hoạt động) nhưng quy mô còn nhỏ do ít vốn” - ông Bùi Công Thành, Giám đốc HTX bày tỏ.

Dù được các ngành, các cấp quan tâm củng cố, hỗ trợ nhưng HTX Sơ ri Gò Công vẫn rất khó khăn và đang trong tình trạng ngưng hoạt động.

Trong các lĩnh vực hoạt động, HTX nông nghiệp được xem là khó khăn nhất do thiếu con người có năng lực quản lý, điều hành; thiếu vốn… nên không hoàn thành vai trò của HTX. Làm rõ hơn về thực trạng này, ông Đặng Tấn Lâm, Tổng Giám đốc Liên hiệp HTX Nông nghiệp Tiền Giang chỉ ra rằng, 1 HTX ít ra cũng làm được 1 dịch vụ là cung ứng vật tư nông nghiệp, bởi nhu cầu này trong thành viên, nông dân rất lớn.

Song, phần lớn các HTX nông nghiệp hiện nay có nguồn vốn chỉ khoảng vài chục triệu đến một trăm triệu đồng thì làm sao mở được đại lý cấp 1 hay cấp 2. Nếu không làm được đại lý cấp 1 hay cấp 2 thì làm sao HTX cạnh tranh được với các đại lý khác.

“Thực ra không phải các thành viên không có vốn. Vấn đề là họ không muốn góp vốn, bởi HTX chưa làm được gì cho họ tin nên họ không góp vốn. HTX nào cũng có phương án sản xuất, kinh doanh rất hay nhưng khi hỏi vốn ở đâu, ai làm thì không ai trả lời được” - ông Lâm chia sẻ.

Nói về việc chuyển đổi sang HTX kiểu mới, ông Lâm cho rằng, hiện nay nhiều HTX hoạt động không đúng luật, thiếu nhiều tiêu chí. Nếu làm theo quy định mới thì không có HTX yếu nào đạt yêu cầu, mà HTX yếu hiện nay trên địa bàn tỉnh rất nhiều, nhất là HTX ở lĩnh vực nông nghiệp.

Chính bởi do hầu hết các HTX nông nghiệp thành viên khó khăn nên Liên hiệp HTX Nông nghiệp Tiền Giang đang rất khó khăn. Liên hiệp đăng ký vốn điều lệ 1 tỷ đồng nhưng các HTX thành viên đến nay chỉ góp được có 160 triệu đồng.

Theo ông Lâm, thời gian qua, Đảng và Nhà nước có nhiều chính sách quan tâm đến thành phần kinh tế tập thể nói chung và HTX nói riêng. Thế nhưng, các chính sách đó chưa sát hợp với thực tế nên các HTX không tiếp cận được gì nhiều từ các chính sách này.

Để hỗ trợ các HTX vươn lên, theo ông Lâm, Nhà nước cần có chính sách phù hợp, thiết thực hỗ trợ HTX như đưa cán bộ kỹ thuật xuống hỗ trợ, vạch phương án sản xuất, kinh doanh; hỗ trợ vốn qua nhiều hình thức. Nếu làm được điều này HTX mới có thể lớn mạnh được. “Nếu hoạt động đúng bản chất, HTX là mô hình hiệu quả, bền vững nhất” - ông Lâm khẳng định.

Ông Nguyễn Văn Hồng, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh cho biết, theo Luật HTX năm 2012, nhiệm vụ hoạt động chủ yếu của HTX là phục vụ thành viên.

Luật mới cũng mở ra việc HTX liên kết với DN trong cung ứng đầu vào và bao tiêu sản phẩm đầu ra cho thành viên; liên danh với các thành phần kinh tế khác; mở ra hành lang pháp lý cho các HTX hoạt động; được thành lập DN thuộc HTX…

Qua 3 năm chuyển đổi HTX theo Luật HTX năm 2012, nhiều HTX kiểu mới bước đầu được hình thành, từng bước củng cố tổ chức, chuyển đổi phương thức hoạt động, quản lý, điều hành.

Thế nhưng thực tế nhìn nhận, các HTX hoạt động còn nhiều yếu kém, một số HTX tổ chức hoạt động chưa đúng quy định của Luật HTX mới, việc chuyển đổi sang HTX kiểu mới chậm; HTX không huy động được vốn góp mới, hoạt động cầm chừng, hiệu quả thấp; hoạt động hỗ trợ thành viên chưa nhiều, mối quan hệ giữa thành viên với HTX còn lỏng lẻo.

Hiện nay, có đến 70% HTX chuyển đổi sang HTX kiểu mới nhưng thực tế chỉ có một vài HTX hoạt động chuyển đổi đúng theo HTX kiểu mới, việc chuyển đổi các HTX còn lại chỉ mới ở việc thay đổi tên gọi, còn chất lượng hoạt động, hiệu quả kinh tế vẫn chưa theo kịp yêu cầu mới.

“Bên cạnh không huy động được nguồn vốn mới, thiếu vốn, quy mô nhỏ; trình độ, năng lực của cán bộ quản lý, điều hành của HTX còn hạn chế thì HTX cũng không có chiến lược sản xuất, kinh doanh lâu dài, không mạnh dạn mở ra các dịch vụ phục vụ nhu cầu thành viên. Ngoài ra, một số HTX hoạt động hiệu quả thấp nên chưa chuyển đổi, hoạt động cầm chừng hoặc ngưng hoạt động” - ông Hồng chia sẻ thêm.

Để HTX hoạt động đúng bản chất HTX kiểu mới, ngoài việc tăng cường công tác tập huấn, tuyên truyền, theo ông Hồng, các cấp, các ngành cùng với Liên minh HTX tỉnh giúp các HTX tháo gỡ khó khăn, vướng mắc; hướng dẫn HTX mở ra các dịch vụ cho thành viên, nhất là các dịch vụ gắn với sản xuất nông nghiệp, hàng hóa.

NGÔ VĂN