Vai trò của gia đình trong việc bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em

Gia đình luôn giữ vai trò hàng đầu, yếu tố quyết định đối với việc bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em. Quan hệ huyết thống và nuôi dưỡng chính là hai trong ba mối quan hệ cơ bản tạo nên gia đình. Cha mẹ và các thành viên trong gia đình là những người gần gũi mật thiết, thường xuyên bên cạnh trẻ em, nên việc chăm sóc con trẻ không chỉ là trách nhiệm mà còn là “bản năng” của họ. Trong gia đình, việc bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em cần được thực hiện một cách khoa học, với những kiến thức, kỹ năng phù hợp.

Việc bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em cần được thực hiện một cách khoa học. Ảnh: Cao Lập Đức.

Chăm sóc phải gắn liền với bảo vệ, phải xác định gia đình chính là nơi an toàn nhất cho trẻ em. 
Bảo vệ trẻ em trước hết là đảm bảo cho trẻ em được thực hiện các quyền của mình; đồng thời phòng ngừa không để trẻ em bị thiệt thòi, không bị xâm hại đến các quyền đã được pháp luật thừa nhận (Nhà nước đã tham gia ký kết Công ước Quốc tế về quyền trẻ em; ban hành Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em; Luật Phổ cập giáo dục tiểu học; Luật Hôn nhân và Gia đình; các văn bản dưới Luật nhằm đảm bảo thực hiện quyền của phụ nữ và trẻ em…).

Bảo vệ, chăm sóc trẻ em còn nhằm ngăn ngừa, không để các em rơi vào hoàn cảnh đặc biệt khó khăn như: Mồ côi cha mẹ, khuyết tật, bị xâm hại tình dục, trở thành tội phạm vị thành niên, nghiện ma túy, tệ nạn xã hội…

Khi thực hiện chức năng chăm sóc, bảo vệ, giáo dục trẻ em, gia đình không thể tách rời những yếu tố khác là nhà trường và cộng đồng xã hội; không chỉ quan tâm tới những vấn đề của trẻ em khi sinh hoạt với gia đình mà còn phải biết được những hoạt động của các em tại trường học, tại những nơi sinh hoạt cộng đồng để kịp thời ngăn chặn những tiêu cực có thể xảy ra.

Chăm sóc trẻ em được tiến hành trên cả 2 mặt: Vật chất và tinh thần. Gia đình, với khả năng cao nhất của mình, cung cấp cho trẻ em những điều kiện tốt nhất để phát triển về thể chất. Trong điều kiện hiện nay, kinh tế gia đình về cơ bản đã được nâng lên, với mức ổn định khá, nên các bậc cha mẹ cần dành cho trẻ không chỉ về điều kiện vật chất mà cần chú trọng chăm sóc về mặt trí tuệ. Trẻ em không phân biệt trai hay gái được tạo điều kiện học tập, phát triển theo khả năng của mình.

Trẻ em không phân biệt trai hay gái phải được trao điều kiện học tập, phát triển theo khả năng của mình. Ảnh: N.C

Để tạo môi trường chăm sóc thuận lợi, cha mẹ cần tạo một bầu không khí yêu thương, đoàn kết, gắn bó, quan tâm giữa các thành viên gia đình. Cho dù cuộc sống còn nhiều vất vả, nhưng khi có trẻ em trong gia đình, các thành viên phải cố gắng bỏ qua những mâu thuẫn, xích mích để trẻ em luôn luôn có cảm tưởng rằng ngôi nhà của mình chính là tổ ấm.

Với những trẻ em có thiên hướng xuất hiện một số năng khiếu, cha mẹ phải biết phát hiện, khuyến khích, tạo mọi điều kiện để ươm mầm tài năng. Việc chăm sóc, phát triển trí tuệ cho trẻ em có quan hệ chặt chẽ với việc giáo dục, xã hội hóa trẻ em. Quan điểm giáo dục hiện nay là coi gia đình là một trong ba môi trường giáo dục trẻ em.

Tuy nhiên, gia đình vẫn là trường học đầu tiên và suốt đời của mỗi con người, bởi gia đình có trách nhiệm, là tình cảm và cũng là quyền uy (ông bà, cha mẹ, anh chị). Gia đình thực hiện chức năng giáo dục thông qua 3 giai đoạn phát triển của trẻ em: Từ 1 - 3 tuổi, từ 3 - 6 tuổi và từ 6 - 18 tuổi. Cả ba giai đoạn trên, trẻ em được giáo dục, dạy dỗ của gia đình, lớn lên chịu ảnh hưởng các chuẩn mực trong gia đình và dần dần tiếp cận các chuẩn mực ngoài xã hội.

Để thực hiện tốt chức năng giáo dục, mỗi thành viên trong gia đình tùy thuộc vị trí của mình (ông, bà, cha, mẹ, anh chị) phải trở thành những tấm gương sáng cho con trẻ học tập, làm theo. Hiện nay, phong trào “Ông bà, cha mẹ mẫu mực, con cháu thảo hiền” đang thực sự phát huy hiệu quả, tác động quan trọng trong giáo dục của gia đình.

Những hành vi mà trẻ tiếp nhận, học tập trong gia đình không chỉ là những kinh nghiệm của người lớn mà bằng cả những tình cảm của những người thân yêu nhất. Gia đình thông qua thái độ, tình cảm, tâm lý, mối liên hệ thường xuyên, bền vững với trẻ em để khéo léo truyền thụ cho chúng những hành vi ứng xử trong nhà và ngoài xã hội.

Không thể có sự hình thành và phát triển nhân cách đầy đủ và hoàn thiện nếu không có một môi trường giáo dục gia đình thuận lợi. Gia đình là thể chế đầu tiên, quan trọng nhất hình thành nhân cách ở tuổi thơ. Những mối liên hệ của trẻ em với các thành viên của gia đình, nhất là cha mẹ đã quyết định cách thức ứng xử, đặc biệt là tình cảm của chúng sau này với chính những người thân trong gia đình và ngoài xã hội.

Nếu như trước đây, việc giáo dục trẻ em có cả ông bà và những thành viên khác trong gia đình, thậm chí trong dòng tộc, nay chức năng giáo dục trẻ em trong gia đình chủ yếu là cha mẹ, vì gia đình hạt nhân hiện nay đang chiếm tỷ lệ cao và có xu thế phát triển.

Ông bà không cùng sống chung với trẻ em trong gia đình, không thể nắm bắt được thường xuyên sự phát triển tính cách, suy nghĩ, sở thích của con cháu để có thể uốn nắn dạy dỗ. Hiện tại, sách báo, ti vi, Internet nhiều khi cuốn hút con trẻ hơn là tìm đến ông bà.

Khoảng cách thế hệ, với những sự khác biệt của quan điểm sống, cách ứng xử, thói quen sở thích… cùng với những khoảng cách về thời gian, không gian đã khiến các thế hệ khó tìm được tiếng nói chung.

Tuy nhiên, mẫu hình gia đình chỉ có hai thế hệ (vợ chồng, con cái) không phải lúc nào cũng tạo được thuận lợi cho các thành viên. Xã hội hiện đại cùng với nhịp sống hiện đại, năng động đã kéo mọi cá nhân theo dòng chảy công việc. Thời gian cha mẹ đi làm cũng là thời gian con đi học, cha mẹ về con lại đi học thêm, kể cả ngày nghỉ…

Bữa cơm tối nhiều khi không đủ các thành viên, thời gian dành cho việc trò chuyện, chia sẻ với con trẻ không phải lúc nào cũng đáp ứng kịp thời. Trong khi đó, việc giáo dục con em giống như “mài sắt thành kim” cần thời gian, sự kiên trì, đầu tư công việc...

Sự lơi lỏng, chủ quan, tham công tiếc việc của một số cha mẹ đã dẫn đến những hậu quả thật đáng tiếc: Trẻ em hư hỏng, lang thang, bị cuốn vào vòng xoáy các tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật...

Hãy dành những gì tốt đẹp nhất cho trẻ em! Đó là thông điệp chung mà nhân loại tiến bộ đã kỳ vọng, trông đợi và tin tưởng vào thế hệ tương lai. Quan tâm chăm sóc, bảo vệ, giáo dục trẻ em là trách nhiệm không chỉ của mỗi gia đình mà còn là của toàn xã hội.

Để thế hệ trẻ hôm nay thực sự là những chủ nhân tương lai của đất nước, trách nhiệm đầu tiên là của mọi gia đình. Gia đình phải thực sự là tổ ấm, nơi nuôi dưỡng, hình thành nhân cách con trẻ; là thành trì an toàn, phòng chống các tệ nạn xã hội xâm nhập vào gia đình và trẻ em.

NGUYỄN THỊ HẢO