Dồn lực cho Đồng bằng sông Cửu Long

Bức tranh về Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) giờ đây không chỉ được nhắc đến như vựa lúa của cả nước mà còn từ những “ngổn ngang” trước biến đổi khí hậu (BĐKH), sạt lở, bất cập trong sản xuất nông nghiệp (NN) và câu chuyện sinh kế của người dân. Dồn lực để thay đổi ĐBSCL hay ít nhất là thích ứng với những gì đã, đang diễn ra vẫn còn là câu chuyện dài và phức tạp.

BÀI 1: “Dư địa” còn lớn

Sau hàng chục năm khai thác vùng đất đầy tiềm năng, các nhà khoa học đã nhìn nhận rằng, ĐBSCL đâu chỉ có lợi thế về NN hay thủy sản mà còn ở nhiều yếu tố khác. Mặc dù thành quả ĐBSCL mang lại trong thời gian qua là không nhỏ nhưng dường như “dư địa” để khai thác vẫn còn rất lớn.

Vùng ĐBSCL có diện tích tự nhiên khoảng 40.604 km², với trên 700 km bờ biển và khoảng 330 km đường biên giới Việt Nam - Campuchia. Đây là vùng đất giàu tiềm năng phát triển kinh tế, là vùng sản xuất NN và thủy sản lớn nhất cả nước, có vị trí đặc biệt trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH), an ninh quốc phòng. Từ lợi thế về điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng, mục tiêu chung là nhanh chóng xây dựng ĐBSCL trở thành vùng trọng điểm phát triển kinh tế của cả nước, với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao; là địa bàn cầu nối để chủ động hội nhập, giao thương, hợp tác kinh tế có hiệu quả với các nước trong khu vực… đã được đặt ra từ chục năm trước.

Gạo vẫn là sản phẩm chủ lực của ĐBSCL.

Để cụ thể hóa các chủ trương, ngay từ đầu những năm 80 của thế kỷ trước, các bộ, ngành đã bắt tay vào quy hoạch, khai thác ĐBSCL. Khâu đột phá đầu tiên là tiến hành thau chua và mặn để khai thác 3 tiểu vùng đất rộng người thưa ở vùng Đồng Tháp Mười, Tứ giác Long Xuyên và bán đảo Cà Mau.

Theo TS. Hoàng Ngọc Phong, nguyên Phó Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, thực tế đã có hơn 20.000 km kênh các loại được đào để thau chua, rửa mặn nhằm đưa phù sa từ sông Mêkông vào sâu trong Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên. Rất nhiều cống ngăn mặn, nhằm giữ ngọt và “ngọt hóa” những vùng bị nhiễm mặn ở các vùng Gò Công Đông - Gò Công Tây, Nam Măng Thít, sông Ba Lai, vùng bán đảo Cà Mau… cũng đã được xây dựng.

Mục tiêu chính của những động thái này là để tăng diện tích canh tác lúa hai vụ ở những nơi nào có thể. Ở các tỉnh từ An Giang, Đồng Tháp, còn xây dựng đê bao vượt lũ để làm lúa 3 vụ. Từ đó, tổng diện tích lúa 3 vụ có đến trên 300.000 ha. Nhờ đó, vùng ĐBSCL đã làm tốt chức năng là vùng sản xuất lúa lớn nhất cả nước, đảm bảo chức năng an ninh lương thực cho đến nay.

Nhìn một cách tổng thể, theo đánh giá của Bộ NN-PTNT, trong những năm vừa qua, Đảng, chính phủ, các ban ngành, các địa phương đã ban hành nhiều chiến lược, chính sách định hướng phát triển KT-XH nói chung và NN nói riêng của vùng một cách bền vững và thích ứng với BĐKH. Kết quả là, đến nay đã có 8 bản quy hoạch và chiến lược phát triển KT-XH của ĐBSCL được ban hành.

Gần đây nhất là vào năm 2014, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 245 phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển KT-XH vùng kinh tế trọng điểm vùng ĐBSCL đến năm 2020, định hướng đến năm 2030. Trên cơ sở đó, Bộ NN-PTNT đã ban hành Quyết định 639 phê duyệt Quy hoạch NN, nông thôn vùng ĐBSCL đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 trong điều kiện BĐKH; Quyết định 805 quy hoạch NN, nông thôn vùng kinh tế trọng điểm vùng ĐBSCL đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030.

Ngoài ra, ngành NN cũng có một số dự án lớn được triển khai tại vùng như: Dự án Chuyển đổi NN bền vững (VNSAT), Dự án Chống chịu khí hậu tổng hợp và sinh kế bền vững ĐBSCL từ nguồn vốn vay của Ngân hàng Thế giới. Nhằm thúc đẩy thực hiện liên kết vùng kinh tế, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định 593 vào năm 2016 về Quy chế thí điểm liên kết phát triển KT-XH vùng ĐBSCL giai đoạn 2016-2020. 

Và trái cây cũng là một lợi thế của ĐBSCL.

Đi vào cụ thể các chủ trương, chính sách của Chính phủ, Bộ NN-PTNT đã triển khai nhiều giải pháp để thúc đẩy NN bền vững tại ĐBSCL. Theo đó, Bộ NN-PTNT đã phối hợp với các địa phương tích cực chuyển đổi từ lúa sang cây trồng cây trồng cạn khác với mục tiêu tăng tính linh hoạt của đất lúa, đạt diện tích chuyển đổi đất trồng lúa toàn vùng là 78.375 ha, chuyển nhiều nhất sang rau, dưa hấu, ngô…

Bộ NN-PTNT cũng đã kết hợp các tỉnh ĐBSCL chuyển đổi cơ cấu mùa vụ nhằm tránh hạn mặn cuối vụ đông xuân và đầu vụ hè thu ở các khu vực ven biển, thu hẹp lúa xuân hè và tăng vụ thu đông. Nhiều mô hình cánh đồng lớn đã ra đời tại ĐBSCL giúp nông dân sản xuất nhỏ hình thành các vùng sản xuất lớn kết nối với doanh nghiệp dựa trên cơ chế hợp đồng, đạt tổng diện tích 196.087 ha.

Một số mô hình chăn nuôi thích ứng tốt với BĐKH cũng đã được triển khai thực hiện như: Vịt chạy đồng, vịt biển, chim yến, ong; đồng thời, các địa phương cũng đang cố gắng phát triển chăn nuôi bò thịt, tận dụng phụ phẩm NN như là rơm, rạ làm thức ăn. Nhiều giải pháp trong ngành thủy sản nhằm chủ động thích ứng với BĐKH đã được thực hiện như: Rà soát, điều chỉnh lịch thời vụ phù hợp của mỗi vùng; kịp thời hướng dẫn người nuôi cải tạo ao đầm, thả giống cỡ lớn sau để rút ngắn thời gian nuôi, nâng cao hiệu quả. Đặc biệt, đã có nhiều mô hình phát triển bền vững, thích ứng với BĐKH như: Tôm lúa, tôm rừng tại vùng ven biển, tạo sinh kế ổn định cho người dân. Nông dân ĐBSCL đã tích cực chuyển đổi cơ cấu đối tượng nuôi, từ nuôi chuyên tôm sang nuôi ghép với cua, cá biển ở các vùng nuôi quảng canh…

Cùng với những hoạt động cụ thể và tích cực nhằm khai thác vùng đất đầy tiêm năng, với dân số 17,5 triệu người, cũng theo TS. Hoàng Ngọc Phong, trong nhiều năm qua, kinh tế vùng ĐBSCL đã có mức tăng trưởng cao hơn trung bình cả nước (7,7% giai đoạn 2001-2005; 7,5% giai đoạn 2006-2010; giai đoạn 2011-2015 khoảng 6,5%); cơ cấu kinh tế có sự chuyển dịch tiến bộ; hệ thống kết cấu hạ tầng bước đầu được đầu tư nâng cấp, đáp ứng tốt hơn cho yêu cầu phát triển KT-XH…

Nuôi trồng thủy sản cũng phát triển nhanh chóng.

Tuy nhiên, thế mạnh kinh tế của ĐBSCL vẫn là ngành NN (chiếm hơn 32% GDP vùng năm 2016). Tính đến tháng 4-2017, ĐBSCL đóng góp 54% sản lượng lúa, 70% lượng thủy sản nuôi trồng và hơn 36% lượng trái cây cả nước. Giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản của vùng tăng bình quân 7,15%/năm giai đoạn 2001-2010, cao hơn mức tăng bình quân của cả nước (5,32%/năm) và tăng ở tất cả 3 ngành, trong đó: Thủy sản tăng hơn 14%/năm, NN tăng hơn 4%/năm và lâm nghiệp tăng hơn 2%/năm. ĐBSCL là khu vực dẫn đầu cả nước về xuất khẩu lúa gạo, trái cây và thủy sản.

 ĐBSCL hiện cung cấp 90% sản lượng gạo xuất khẩu của cả nước, chiếm 20% thị phần gạo thương mại toàn cầu, với kim ngạch xuất khẩu khoảng 2 tỷ USD năm 2016. Hầu như toàn bộ xuất khẩu cá tra đến từ ĐBSCL, với sản lượng cá tra hơn 1 triệu tấn/năm, kim ngạch xuất khẩu khoảng 1,7 tỷ USD năm 2016. Sản xuất tôm của vùng chiếm 80% sản lượng, đóng góp 60% kim ngạch xuất khẩu tôm của cả nước, với kim ngạch xuất khẩu 3,15 tỷ USD năm 2016.

Xuất khẩu trái cây của ĐBSCL tăng trưởng nhanh chóng trong thời gian qua, với kim ngạch khoảng 329 triệu lên khoảng 1,1 tỷ USD trong giai đoạn 2010-2016. Với 75% dân cư tập trung ở nông thôn, thành tựu phát triển NN của ĐBSCL thời gian qua đã hỗ trợ mạnh mẽ cho giảm tỷ lệ nghèo. Tỷ lệ nghèo của vùng ĐBSCL đã giảm tương đối ấn tượng từ khoảng 15% xuống còn dưới 10% trong giai đoạn 2006-2016…

ANH PHƯƠNG

(Còn tiếp)