Những cô gái bất tử ở Ngã ba Đồng Lộc

Trong chuyến hành trình từ phương Nam về quê cha đất Tổ, Đoàn cán bộ tỉnh Tiền Giang đã đến thăm một số di tích lịch sử là những địa danh ghi lại dấu ấn những hy sinh, mất mát của quân và dân ta trong cuộc chiến đấu ác liệt để có được ngày 30-4-1975 lịch sử, trong đó có Di tích Ngã ba Đồng Lộc, nơi bắt đầu của con đường Trường Sơn lịch sử. Cách đây 47 năm, nơi đây 10 cô gái sông Lam đã vĩnh diễn nằm xuống do 1 quả bom rơi ngay trước mặt trong khi lấp đường để không đứt mạch giao thông, nối hậu phương với tiền tuyến…

Đoàn cán bộ tỉnh do bà Trần Kim Mai, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch UBND tỉnh làm trưởng đoàn, đến thắp hương tưởng niệm tại khu mộ của tiểu đội TNXP ở Ngã ba Đồng Lộc.

Trên con đường đi vào Ngã ba Đồng Lộc, vết thương chiến tranh đã lành bởi màu xanh của những thửa ruộng lúa xanh mượt đang thời con gái và những đàn trâu gặm cỏ yên bình. Khu tưởng niệm Ngã ba Đồng Lộc là một vùng thung lũng được bao bọc bởi những rừng thông xanh ngút ngàn. Nhà trưng bày, bảo tàng thanh niên xung phong (TNXP) và đài tưởng niệm đã được xây dựng khang trang, đối diện với khu mộ của 10 cô gái TNXP, nằm gối đầu lên đồi thông của núi Trọ Voi hùng vĩ.

47 năm trôi qua, ngã ba Đồng Lộc ngày ấy là nơi hứng chịu nhiều đợt bom đạn tàn phá của kẻ thù. Sau những đợt bom oanh tạc còn chưa tan khói, những cô gái TNXP đã ào lên để lấp hố bom, dẫn đường cho những chuyến xe chở hàng tiếp tế cho tiền tuyến miền Nam.

Theo tư liệu của Bảo tàng TNXP, Ngã ba Đồng Lộc là “yết hầu” của mạch giao thông nối liền “hậu phương lớn miền Bắc” với “tiền tuyến lớn miền Nam”, nên Mỹ đã tập trung toàn lực để cắt đứt con đường này. Chỉ riêng nửa đầu năm 1968, chúng đã trút xuống nơi đây (tập trung ở 1 km² xung quanh ngã ba Đồng Lộc) 4.200 quả bom và tên lửa các loại, không kể bom nổ chậm và mìn sát thương...

Người ta đã thống kê rằng, mỗi m² ở ngã ba Đồng Lộc phải gánh chịu ít nhất 3 quả bom tấn. Bên địch càng quyết phá, bên ta càng quyết giữ. Chúng ta đã tập trung mọi nguồn lực để giữ bằng được con đường này. Vào lúc cao điểm nhất, chỉ tại ngã ba này thôi, đã tập trung 1,6 vạn người, phần lớn là bộ đội pháo binh và lực lượng TNXP.

Tiểu đội 4 thuộc Đại đội 2 Tổng đội TNXP 55 của tỉnh Hà Tĩnh gồm 10 cô gái còn rất trẻ (từ 17 đến 24 tuổi), do chị Võ Thị Tần làm Tiểu đội trưởng, chịu trách nhiệm san lấp hố bom ở đoạn đường này để không đứt mạch giao thông nối hậu phương với tiền tuyến. Bình thường, tiểu đội hoạt động về đêm để lấp hố bom mà máy bay đã bắn phá vào ban ngày.

Nhưng ngày 24-7-1968, có lệnh đặc biệt của đại đội phải thông đường nên 10 cô gái TNXP đã ra ngã ba giữa ban ngày để lấp đường. Ngày hôm ấy, sau vài lần máy bay trinh sát bay qua là 15 lần các tốp máy bay khác lao tới trút bom vào ngã ba. 3 lần, cả tiểu đội bị bom vùi, nhưng sau đó các cô lại rũ đất đứng lên tiếp tục công việc.

Đến lượt bom thứ 15, một quả bom rơi ngay trước mặt các cô. 1 phút... rồi 5 phút… trôi qua, trên đài quan sát không thấy ai trong số 10 cô rũ đất đứng dậy. Cả trận địa lặng đi, những người đồng đội òa khóc nức nở…

Sau 2 giờ đào tìm, đồng đội tìm được xác 9 người, riêng xác chị Hồ Thị Cúc vẫn chưa tìm được, nhưng cả mặt trận quyết tâm tìm bằng được Cúc mới tổ chức an táng, vì cả tiểu đội đã cùng chiến đấu bên nhau, gắn bó thân thiết như chị em một nhà. Mãi 3 ngày sau, đồng đội mới tìm thấy thi thể chị Cúc nằm sâu trong lòng đất đá, đầu còn đội nón, vai vác cuốc, các đầu ngón tay thâm tím. Hình như chị đã cố gắng bới đất chui lên nhưng đất đá quá sâu...

Nhà thơ Yến Thanh (tên thật là Nguyễn Thanh Bính, khi đó là cán bộ phụ trách kỹ thuật của ngành Giao thông, trực tiếp làm việc tại “túi bom” Đồng Lộc), tận mắt chứng kiến sự việc, đã có bài thơ “Cúc ơi” xúc động trước sự hy sinh của chị: “Tiểu đội đã xếp một hàng ngang/ Cúc ơi em ở đâu không về tập hợp?/ Chín bạn đã quây quần đủ hết/ Nhỏ - Xuân - Hà - Hường - Hợi - Rạng - Xuân - Xanh/ A trưởng Võ Thị Tần điểm danh/ Chỉ thiếu mình em (Chín bỏ làm mười răng được!)…”.

10 cô gái ấy đều là người con của Hà Tĩnh, thuộc 7 xã và 1 thị trấn của 3 huyện Đức Thọ, Can Lộc, Hương Sơn và thị xã Hà Tĩnh (nay là TP. Hà Tĩnh). Người trẻ nhất tiểu đội là Võ Thị Hà, lúc hy sinh chỉ mới tròn 17 tuổi. Ngoài Tiểu đội trưởng Võ Thị Tần, chưa ai trong tiểu đội có người yêu. Tất cả đã vĩnh viễn nằm tại ngã ba huyết mạch Bắc - Nam này như họ đã chung một chiến hào lúc còn sống.

Tên tuổi 10 cô gái TNXP đã trở thành bất tử, như nhà thơ Vương Trọng đã viết trong bài thơ “Lời thỉnh cầu giữa ngã ba Đồng Lộc”: … Hai bảy năm trôi qua chúng tôi không thêm một tuổi nào…

Ngày nay, khu mộ của 10 cô gái TNXP tiểu đội 4 đã được xây dựng khang trang, nằm cách Tượng đài Chiến thắng Đồng Lộc gần 200 m. Tượng đài người TNXP giơ tay phất cờ báo hiệu mở đường cho xe thẳng tiến là biểu tượng cho sự bất hủ của sức mạnh, tinh thần vươn lên đạp bằng mọi gian nan, nguy hiểm của TNXP. Phía trái trước khu mộ là hố bom nơi các cô đã ngã xuống. Mộ các cô được đặt 2 hàng ngang như ngày xưa đã từng xếp hàng điểm danh, với Tiểu đội trưởng Võ Thị Tần nằm đầu hàng.

Những ngôi mộ luôn nghi ngút khói, bởi hầu hết ai đến Hà Tĩnh cũng đều đến viếng và thắp nhang. Nhìn những vật dụng đặt trên mộ như gương, lược, vòng tay… đặt cạnh những bó hoa cúc trắng tinh khiết, mắt chúng tôi chợt thấy cay xè! Dưới khói nhang mông lung, ảnh các chị đầu đội nón tai bèo vẫn cười hồn nhiên - nụ cười chiến thắng!

Ngã ba Đồng Lộc ngày nay đã trở thành một trong những điểm du lịch lịch sử nổi tiếng của Hà Tĩnh nói riêng và vùng Bắc Trung bộ nói chung. Theo Ban Quản lý khu di tích, trung bình mỗi năm nơi đây đón hàng ngàn lượt khách đến tham quan và viếng mộ 10 cô gái TNXP.

Chiều ngày 29-4, Đoàn cán bộ tỉnh Tiền Giang do bà Trần Kim Mai, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh dẫn đầu, đã đến viếng và thắp hương tại khu mộ tiểu đội TNXP ở Ngã ba Đồng Lộc. Cơn mưa bất chợt vào chiều chạng vạng tối cũng không ngăn được nhiều đoàn khách đến thăm khu di tích và viếng khu mộ của các chị.

Anh Ngô Huỳnh Quang Thái, Phó Bí thư Tỉnh đoàn chia sẻ: Mặc dù đã nghe thầy cô giảng về sự hy sinh của 10 cô gái TNXP ở ngã ba Đồng Lộc, nhưng khi được tận mắt chứng kiến nơi các chị ngã xuống khi cơm chưa kịp ăn, lá thư nhà chưa kịp đọc… khiến tôi thực sự xúc động và phần nào hình dung được sự ác liệt cùng những mất mát, đau thương của chiến tranh. Với vai trò của mình, sau chuyến đi, tôi sẽ cố gắng “truyền lửa” cho thế hệ trẻ hôm nay hiểu về quá khứ hào hùng, truyền thống cách mạng của dân tộc. 

Rời Ngã ba Đồng Lộc, tôi chợt như thấy cảnh các cô TNXP sông Lam cất cao tiếng hát dưới làn bom đạn để thông đường khi nghe văng vẳng câu hát: “Hồng Lĩnh ơi... Đỉnh cao mây vờn, đã cùng em từ những đêm thức trọn, nối tiếp những mạch đường quê nhà, đường rộn ràng những chuyến xe qua, tình nghĩa quê em sáng tỏ như ánh trăng đêm rằm, tiền phương... tay lái mang tình em đảm đang” (Chào em cô gái Lam Hồng).

PHÙNG LONG