"Đòn bẩy" cho phát triển kinh tế tư nhân

Tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết 198/2025/QH15 về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân (KTTN). Nghị quyết này không chỉ thể hiện sự nhìn nhận sâu sắc của Đảng và Nhà nước về vai trò then chốt của KTTN, mà còn mở ra một “chương mới” đầy triển vọng, tạo động lực mạnh mẽ cho sự bứt phá của các doanh nghiệp trong nước, đặc biệt là những đơn vị tiên phong trong đổi mới và sáng tạo. Để hiểu rõ hơn các nội dung này, phóng viên (PV) đã có cuộc trao đổi với Tiến sĩ Nguyễn Minh Sơn, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp.

* PV: Nghị quyết 198/2025/QH15 được kỳ vọng sẽ mở ra một “chương mới” cho KTTN và doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, xin TS cho biết, đâu là cơ chế, chính sách đặc thù nổi bật nhất mà Nghị quyết này mang lại, khác biệt rõ rệt so với các quy định trước đây và TS kỳ vọng những cơ chế này sẽ trực tiếp tháo gỡ khó khăn nào lớn nhất cho doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là doanh nghiệp đổi mới sáng tạo trong thực tiễn?

* Tiến sĩ Nguyễn Minh Sơn: Thực hiện chủ trương của Đảng, thể chế hóa Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển KTTN, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 198/2025/QH15 về cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển KTTN, đây được coi là một bước ngoặt, đột phá về thể chế cho phát triển khu vực KTTN, đặc biệt là các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo.

Trong đó, thể hiện rõ tư duy cải cách thực chất trong phát triển khu vực KTTN, nổi bật nhất là 4 tư tưởng cốt lõi, gồm:

(1) Bãi bỏ tư duy “xin - cho”, giảm thiểu can thiệp hành chính, giao nhiệm vụ cắt giảm tối thiểu 30% điều kiện kinh doanh, chi phí tuân thủ pháp luật và thời gian xử lý thủ tục hành chính - có chỉ tiêu cụ thể, thời hạn rõ ràng và giám sát thực hiện.

(2) Xây dựng môi trường pháp lý ổn định, yêu cầu rà soát, loại bỏ xung đột pháp lý cản trở sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân.

(3) Bình đẳng trong tiếp cận nguồn lực công như: Đất đai, tài nguyên, tín dụng, công nghệ, nhân lực, dữ liệu - không phân biệt doanh nghiệp nhà nước, tư nhân hay FDI. (4) Trách nhiệm thực thi gắn với cá nhân lãnh đạo - rõ người, rõ việc, rõ thời hạn, chế tài xử lý cụ thể và đi kèm cơ chế “thưởng - phạt hành chính”.

Tôi cho rằng, các cơ chế này sẽ trực tiếp tháo gỡ các rào cản lớn đối với doanh nghiệp tư nhân, nhất là các doanh nghiệp trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo thời gian qua, đặc biệt trong vấn đề về thể chế chưa hoàn chỉnh và rủi ro pháp lý cao, khiến nhà đầu tư dè dặt; thủ tục hành chính phức tạp và chi phí tuân thủ cao, làm triệt tiêu sáng kiến, sáng tạo; thiếu minh bạch trong tiếp cận nguồn lực, bất bình đẳng giữa các loại hình doanh nghiệp. Nếu được triển khai đúng lộ trình, hiệu quả, tôi tin rằng Nghị quyết này sẽ góp phần hình thành một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo công bằng, cạnh tranh và bền vững.

* PV: Nghị quyết bao gồm các cơ chế thí điểm như “sandbox” (khuôn khổ thử nghiệm có kiểm soát) cho các mô hình kinh doanh mới. TS có thể chia sẻ rõ hơn về việc Nghị quyết thiết kế cơ chế “sandbox” này như thế nào để đảm bảo vừa khuyến khích đổi mới, vừa kiểm soát được rủi ro và làm thế nào để đảm bảo sự công bằng, minh bạch trong việc lựa chọn doanh nghiệp tham gia thí điểm, tránh tình trạng ưu ái hoặc thiếu cạnh tranh?

* Tiến sĩ Nguyễn Minh Sơn: Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị đã đặt nền tảng quan trọng khi yêu cầu ban hành khung pháp lý thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) đối với các mô hình kinh doanh mới, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ tài chính, trí tuệ nhân tạo, thương mại điện tử, y tế thông minh.

Từ đó, Nghị quyết 198/2025/QH15 đã mở đường triển khai bằng cách thiết lập nền tảng pháp lý chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm, chuyển việc quản lý điều kiện kinh doanh từ cấp phép, chứng nhận sang thực hiện công bố điều kiện kinh doanh và hậu kiểm, thể hiện bước tiến rõ rệt từ quản lý bằng tư duy kiểm soát sang tư duy hỗ trợ và tạo điều kiện; đồng thời, mở rộng không gian thể chế thử nghiệm cho mô hình kinh doanh mới thông qua chính sách hỗ trợ về tiếp cận đất đai, mặt bằng sản xuất, kinh doanh, hỗ trợ vốn thông qua Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, dự án khởi nghiệp sáng tạo.

Thủy sản chế biến đóng góp tích cực trong kim ngạch xuất khẩu của Đồng Tháp hiện nay.

Việc phân định rõ trách nhiệm pháp lý và ưu tiên biện pháp khắc phục kinh tế trước khi truy cứu hình sự tạo không gian pháp lý an toàn cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo thử nghiệm mô hình mới. Các nguyên tắc như suy đoán vô tội, không hồi tố bất lợi, không phong tỏa tài sản quá mức là lớp bảo vệ quan trọng giúp các Startup yên tâm sáng tạo trong điều kiện pháp lý chưa hoàn chỉnh.

Tôi cho rằng đây chính là những “tấm khiên” pháp lý giúp doanh nghiệp tư nhân, đổi mới sáng tạo yên tâm thử nghiệm mô hình kinh doanh mới, chuyển vai trò Nhà nước sang “người đồng hành”, tạo điều kiện để mô hình kinh doanh mới được phát triển, kiểm nghiệm và điều chỉnh một cách linh hoạt nhưng vẫn trong trật tự pháp lý kiểm soát.

Đối với việc lựa chọn doanh nghiệp tham gia thí điểm, để đảm bảo công bằng, minh bạch, tôi cho rằng quy trình cần được được thực hiện công khai dựa trên tiêu chí rõ ràng về công nghệ, năng lực và tính khả thi, có sự thẩm định của hội đồng độc lập và cơ chế giám sát chéo nhằm tránh ưu ái, bảo đảm cạnh tranh lành mạnh. Cơ chế thử nghiệm cũng cần đi kèm quy trình hậu kiểm minh bạch, công khai, cùng với các công cụ đo lường rủi ro hiệu quả, nhằm giới hạn tác động tiêu cực, điều chỉnh kịp thời khi cần thiết.

Tuy nhiên, tôi xin lưu ý rằng, Nghị quyết 198/2025/QH15 được ban hành trong thời gian ngắn nhằm thể chế hóa ngay một số chủ trương, chính sách của Nghị quyết 68-NQ/TW. Bên cạnh Nghị quyết 198/2025/QH15, Quốc hội cũng đã ban hành Nghị quyết 193/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo năm 2025; Luật Thủ đô năm 2024; các nghị quyết về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù cho một số địa phương… cũng có những quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát.

Đồng Tháp đang từng bước chuyển mình theo hướng phát triển nông nghiệp xanh, xây dựng các chuỗi giá trị bền vững và thân thiện môi trường.

* PV: Nghị quyết 198/2025/QH15 được ban hành trong bối cảnh Quốc hội cũng đã thông qua nhiều chính sách phát triển vùng. Đặc biệt, với đặc thù của vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) về nông nghiệp, thủy sản và biến đổi khí hậu, xin TS cho biết, Nghị quyết này sẽ mở ra những cơ hội đặc thù và cụ thể nào cho doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp đổi mới sáng tạo tại ĐBSCL? TS có kỳ vọng các chính sách này sẽ thúc đẩy đột phá trong những lĩnh vực nào tại vùng, ví dụ như nông nghiệp công nghệ cao, kinh tế tuần hoàn hay ứng phó biến đổi khí hậu?

* Tiến sĩ Nguyễn Minh Sơn: Nghị quyết 198/2025/QH15 không chỉ là cơ chế cấp quốc gia, mà còn tạo dư địa rõ ràng cho địa phương thiết kế chính sách phù hợp với đặc thù vùng. Cụ thể, các địa phương được sử dụng ngân sách địa phương để hỗ trợ một phần đầu tư xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng khu công nghiệp, cụm công nghiệp, vườn ươm công nghệ; UBND cấp tỉnh được quy định nguyên tắc, tiêu chí, định mức hỗ trợ đầu tư và xác định diện tích đất đã đầu tư hạ tầng của khu công nghiệp, cụm công nghiệp, vườn ươm công nghệ dành cho doanh nghiệp công nghệ cao thuộc khu vực KTTN, doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo thuê, thuê lại. Đồng thời, chính quyền địa phương cấp tỉnh theo thẩm quyền được phép quy định chi tiết, hướng dẫn áp dụng và tổ chức thực hiện các chính sách trong Nghị quyết nhằm bảo đảm điều kiện tiếp cận thuận lợi, khả thi và hiệu quả cho doanh nghiệp.

ĐBSCL là vùng có vị trí chiến lược đặc biệt trong an ninh lương thực quốc gia, tuy nhiên, khu vực này đang chịu tác động ngày càng nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu, sụt lún, nước biển dâng và xâm nhập mặn.

Trong bối cảnh đó, các chính sách đặc thù của Nghị quyết 198/2025/QH15 sẽ tạo điều kiện để ĐBSCL chuyển đổi mô hình phát triển sang hướng xanh, bền vững và dựa trên đổi mới sáng tạo, nhất là thông qua các chính sách miễn, giảm thuế, hỗ trợ tín dụng xanh, ưu tiên tiếp cận đất đai, tài sản công cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo.

Nghị quyết giúp mở rộng không gian cho doanh nghiệp tư nhân và khởi nghiệp sáng tạo đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ cao, sản xuất thích ứng với biến đổi khí hậu, phù hợp với điều kiện sinh thái đặc thù của vùng.

Tôi kỳ vọng, từ nền tảng thể chế này, ĐBSCL sẽ bứt phá ở 3 hướng chính:

(1) Phát triển nông nghiệp công nghệ cao gắn với chế biến sâu;

(2) Thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong toàn bộ chuỗi giá trị nông, thủy sản; và

(3) Hình thành các mô hình kinh tế sinh thái tuần hoàn, qua đó tạo dựng năng lực nội sinh để ứng phó hiệu quả và chủ động với biến đổi khí hậu trong dài hạn.

* PV: Xin trân trọng cảm ơn Tiến sĩ!

THU HOÀI (thực hiện)