Xây dựng nông thôn mới: Chậm nhưng liệu có chắc?

Qua hơn 4 năm triển khai xây dựng nông thôn mới (NTM), đến thời điểm này, Tiền Giang đã có 4 xã được công nhận đạt chuẩn NTM, 7 xã đang và tiếp tục hoàn tất các tiêu chí còn lại để hoàn thành mục tiêu đạt chuẩn NTM trong năm nay. Có thể nói, đây là nỗ lực rất lớn và kết quả rất đáng ghi nhận của cả hệ thống chính trị từ cơ sở nơi thực hiện và nhân dân trên địa bàn đến huyện, tỉnh.

Tuy nhiên, nếu nhìn một cách tổng thể tiến trình xây dựng NTM trong sự tương quan với các tỉnh, thành phố trong cả nước thì kết quả ấy còn khá khiêm tốn. Bởi hiện nay, trên địa bàn cả nước đã có tỉnh ra mắt huyện đạt chuẩn NTM; nhiều tỉnh, thành có số xã đạt chuẩn NTM lên đến 2 con số.

Còn trên bình diện chung các tiêu chí chúng ta sẽ dễ hình dung hơn khi thống kê đến tháng 4-2015 cho thấy, Tiền Giang chỉ mới đạt bình quân số tiêu chí theo yêu cầu của Bộ tiêu chí khoảng 8,8 tiêu chí/xã (tăng 3,3 tiêu chí so với năm 2011) so với bình quân toàn quốc là 10 tiêu chí/xã (tăng 5,3 tiêu chí so với năm 2010). Trong đó, tiêu chí giao thông và cơ sở vật chất văn hóa có tỷ lệ số xã hoàn thành thấp nhất khi chưa đến 6%.

Ngay cả 11 xã điểm xây dựng NTM của tỉnh (xã có lộ trình hoàn thành mục tiêu đạt chuẩn NTM vào năm 2015), số tiêu chí bình quân đạt trên một xã là 16,7 và 30 xã chỉ đạo xây dựng NTM giai đoạn 2011 - 2015  cũng chỉ đạt trên 12,3 tiêu chí/xã. Xét về nhóm xã, trên địa bàn tỉnh còn 9 xã đạt dưới 5 tiêu chí; 95 xã đạt từ 5 - 9 tiêu chí.

Thực tế này đã được Ban Chỉ đạo Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng NTM tỉnh thẳng thắn nhìn nhận: Mức độ đạt các tiêu chí so với quy định của Bộ tiêu chí Quốc gia xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh trong thời gian qua thấp so với bình quân toàn quốc về số tiêu chí và tốc độ tăng.

Giao thông nông thôn thông thoáng góp phần phát triển sản xuất và đẩy nhanh tiến độ xây dựng NTM. Ảnh: Ngọc Lan

Câu hỏi đặt ra là điều gì dẫn đến thực tế này khi Tiền Giang không phải là tỉnh có điều kiện kinh tế - xã hội quá khó khăn nếu không muốn nói là có nhiều điều kiện thuận lợi; lại nằm trong Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam (vùng kinh tế năng động bậc nhất trong cả nước).

Có nhiều ý kiến phân tích, lý giải nguyên nhân này. Có người cho rằng, tiến độ chậm do khi bắt tay vào xây dựng NTM, nhiều xã tỏ ra lúng túng không biết bắt đầu từ đâu; việc xây dựng, chỉnh sửa đồ án, đề án xây dựng NTM trong thời gian đầu mất rất nhiều thời gian.

Có những xã quá trông chờ, ỷ lại vào nguồn vốn cấp từ ngân sách, quá tập trung xây dựng cơ sở hạ tầng nhằm tạo nên khởi sắc cho bộ mặt nông thôn trong điều kiện nguồn vốn khó khăn; địa phương, cơ sở thiếu linh hoạt trong cách làm; việc huy động các nguồn lực khác hạn chế, nhất là nguồn lực từ nhân dân dẫn đến tiến độ nâng cấp các tiêu chí liên quan đến cơ sở hạ tầng bị chậm, kéo theo nhiều tiêu chí khác bị ảnh hưởng theo.

Do quá tập trung vào các tiêu chí liên quan đến cơ sở hạ tầng, có xã chủ quan, không tập trung mạnh vào các tiêu chí khác, nhất là các tiêu chí không cần nguồn vốn, tiêu chí có liên quan đến vận động người dân vì nghĩ dễ thực hiện. Thế nhưng, khi bắt tay vào thực hiện các tiêu chí này đã gặp phải những khó khăn phát sinh. Kết quả, khi vào giai đoạn “nước rút” về đích, không ít xã lại bị “vướng” các tiêu chí được xem là dễ thực hiện này.

Cũng có trường hợp địa phương chọn xã điểm xây dựng NTM có điều kiện quá khó khăn nên việc nâng cấp các tiêu chí rất chậm. Khi thời hạn đề ra để đạt xã NTM đang cận kề, huyện và tỉnh buộc phải chọn những xã có điều kiện tốt hơn thay thế những xã điểm này nên cũng ảnh hưởng ít nhiều đến tiến độ xây dựng NTM của các xã điểm.

Trong buổi làm việc mới đây với lãnh đạo tỉnh Tiền Giang về xây dựng NTM, Đoàn Công tác của Chính phủ do Phó Thủ tướng Vũ Văn Ninh dẫn đầu cũng đã nhận định, tiến độ xây dựng NTM ở Tiền Giang khá chậm, tỷ lệ bình quân tiêu chí/xã của tỉnh thấp so với bình quân của cả nước, trong đó có những tiêu chí mà số xã đạt rất thấp như giao thông và cho rằng có thể tỉnh quá “khắt khe” trong thẩm định, đánh giá mức độ hoàn thiện các tiêu chí. Từ đó, Đoàn đề nghị tỉnh rà soát, đánh giá lại chính xác các tiêu chí.

Đây cũng có thể là một trong những nguyên nhân, nhưng chắc chắn không phải hoàn toàn như thế, không phải là nguyên nhân chính tạo nên những số liệu trên. Trong một lần trò chuyện bên lề hội nghị về tình hình xây dựng NTM, một cán bộ phụ trách xây dựng NTM cấp tỉnh đã từng bày tỏ: Thực tế thế nào thì đánh giá thế ấy. Tuy nhiên có tiêu chí khi thẩm định cơ quan chuyên môn cũng phải “chăm chước” mới đạt.

Cụ thể như tiêu chí giao thông, thực tế hệ thống giao thông ở nhiều xã hiện nay còn “nhếch nhác” lắm. Trong quá trình đi thẩm định, một số công trình giao thông bị xuống cấp, xã đề nghị đầu tư nâng cấp nhưng do kinh phí đầu tư, nâng cấp khó khăn nên cơ quan chuyên môn thẩm định “du di” cho đạt.

Hay ngay cả các xã đã được công nhận đạt chuẩn NTM vốn có những điều cần phải bàn. Đó là có những tiêu chí dù đạt nhưng còn nhiều bất cập, tính bền vững không cao như môi trường, thu nhập... Chính vì thế, trong phát biểu ra mắt các xã NTM vừa qua, bên cạnh ghi nhận, đánh giá cao nỗ lực của xã, sự hỗ trợ của các ngành, các cấp giúp nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân, đưa xã đạt chuẩn NTM, Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Văn Khang lưu ý các xã này tiếp tục nâng chất các tiêu chí trên, để giữ vững danh hiệu xã đạt chuẩn NTM.

Theo kế hoạch của UBND tỉnh, trong năm 2015, tỉnh phấn đấu có 7 xã đạt chuẩn NTM và 50% xã đạt chuẩn xã NTM vào năm 2020. Với tình hình xây dựng NTM hiện nay, lộ trình hoàn thành số xã đạt chuẩn NTM như kế hoạch đề ra sẽ không hề dễ dàng chút nào.

Và để hoàn thành kế hoạch này đúng hạn định, không còn cách nào khác ngoài việc các xã tập trung, nỗ lực triển khai thực hiện chương trình, làm đến đâu gỡ khó đến đó; chủ động, sáng tạo trong cách làm, phát huy nguồn lực nội tại, tranh thủ nguồn lực từ bên ngoài; đồng thời không thể thiếu sự hỗ trợ tích cực từ các ngành, các cấp.

N.VĂN