Sự khác nhau và giống nhau giữa bệnh đậu mùa khỉ và đậu mùa

(ABO) Người bạn của tôi sáng nay rủ tôi uống cà phê chỉ hỏi đúng một câu: “Bệnh đậu mùa khỉ có giống với bệnh đậu mùa không?”. Tôi cười nói: “Giống mà khác. Hai loại này cùng một họ đậu mùa, là anh em cùng họ, nhưng hoàn toàn khác nhau. Giống như mèo và sư tử cùng một họ nhà mèo, là anh em cùng họ, nhưng sư tử không phải là mèo”.

Về chuyên môn, chúng có những đặc điểm giống nhau:

Thuộc cùng một giống vi rút Orthopoxvirus, họ Poxviridae, được gọi là vi rút bệnh đậu mùa poxvirus, nhưng khác dòng. Bệnh đậu mùa do dòng Variola gây ra, đậu mùa khỉ do dòng vi rút đậu mùa khỉ monkeypox gây ra. Cấu trúc của hai loại vi rút này tương tự nhau, đều là vi rút DNA sợi kép gây bệnh nổi bóng nước chứa đầy mủ.

Hai loại này khác nhau về:

Cách lây nhiễm khác nhau, vi rút đậu mùa có ổ chứa duy nhất là cơ thể con người, dễ lây lan thành dịch lớn giữa người với người bằng đường hô hấp, kết mạc mắt, mẹ sang con. Còn Vi rút đậu mùa khỉ có ổ chứa ở các loài linh trưởng và gặm nhấm như sóc dây, chuột túi, vật nuôi như chó, mèo bị nhiễm được bán ở cửa hàng thú cưng nơi bán các loài gặm nhấm nhập khẩu từ Ghana. Người là vật chủ tình cờ khi tiếp xúc với các nguồn lây từ động vật hoang dã khi bị cắn, vết xước, ăn thịt không nấu chín kỹ.

Khi người bị nhiễm vi rút đậu mùa khỉ thì rất hiếm và khó lây cho người khác. Theo nghiên cứu, chỉ có 3% bị lây khi tiếp xúc qua đường hô hấp hoặc gần gũi với thời gian lâu nhiều giờ. Ngoài ra, đậu mùa khỉ còn lây nhiễm qua đường tình dục cùng giới.

Sự khác biệt chính về triệu chứng giữa bệnh đậu mùa khỉ và bệnh đậu mùa là ngoài các triệu chứng giống như bệnh cúm, nổi bóng nước, bệnh đậu mùa khỉ có triệu chứng sưng hạch bạch huyết cơ thể.

Triệu chứng đậu mùa khỉ thường nhẹ hơn đậu mùa. Cũng giống như ta so sánh mèo hiền hơn sư tử. Tỷ lệ tử vong của đậu mùa là 30% - 35%, còn tỷ lệ tử vong đậu mùa khỉ dưới 2%.

Bệnh đậu mùa khỉ đa số tự giới hạn, ít để lại sẹo và khỏi sau hai đến ba tuần. Bệnh đậu mùa có nhiều thể bệnh, loại ác tính kéo dài 3 - 4 ngày rồi tử vong. Những thể nhẹ hơn, nhưng sau khỏi bệnh sẽ để lại sẹo rỗ suốt đời.

Vắc xin đậu mùa cũng có thể bảo vệ mọi người khỏi bị bệnh đậu mùa khỉ. Dữ liệu trước đây từ châu Phi cho thấy, vắc xin đậu mùa có hiệu quả ít nhất 85% trong việc ngăn ngừa bệnh đậu mùa khỉ. Những người đã từng tiêm vắc xin đậu mùa trước năm 1972, năm thế giới không ghi nhận thêm ca đậu mùa mắc mới, thì an tâm vì đã có kháng thể chống vi rút đậu mùa khỉ, dù kháng thể có thể đã giảm một phần.

Ở châu Âu, một số nước khuyến cáo chỉ tiêm ngừa vắc xin đậu mùa khỉ cho những người có nguy cơ cao như đã trở về từ một số nước châu Phi, những người làm việc tiếp xúc với động vật hoang dã, loài gặm nhấm ở sở thú, phòng thí nghiệm…

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho rằng chưa cần tiêm đại trà vắc xin để ngăn ngừa bệnh đậu mùa khỉ, khi các biện pháp, trong đó có vệ sinh tốt và tình dục an toàn, vẫn có thể khống chế được sự lây lan của dịch bệnh.

Ở nước ta, Bộ Y tế vừa có văn bản yêu cầu các địa phương giám sát, phát hiện ca nghi ngờ tại cửa khẩu, cơ sở y tế, nhất là các trường hợp đi về từ các quốc gia đang lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ; chưa có khuyến cáo tiêm ngừa vắc xin đậu mùa khỉ cho người dân.

BS NGUYỄN THÀNH ÚC