Di tích lịch sử - văn hóa Mộ Đỗ Trình Thoại

Bia mộ Đỗ Trình Thoại.

Mộ Đỗ Trình Thoại tại ấp Kim Liên, xã Long Hòa, TX. Gò Công; nằm cách tỉnh lộ 877 khoảng 2,3 km. Trước đây, khu mộ được đắp bằng đất và hằng năm vào ngày tảo mộ được con cháu bồi đắp thêm. Hiện nền ngôi mộ xây xi măng, kích thước vòng thành 505 cm x 403 cm x 20 cm và núm mộ cao 50 cm. Bia mộ cũ được ông Đỗ Tấn Công lập vào năm 1998. Năm 2009, Hội Cựu giáo chức TX. Gò Công cho lập Bia tưởng niệm (cao 180 cm, ngang 125 cm) bằng đá hoa cương, ghi Bia tưởng niệm nhân vật lịch sử Đỗ Trình Thoại (chưa rõ năm sinh).

Theo các tư liệu lịch sử và trên Bia tưởng niệm đặt ở ngôi mộ ông hiện nay: Quê quán ông thuộc thôn An Long (Yên Luông), huyện Kiến Hòa, trấn Định Tường; nay là ấp Kim Liên, xã Long Hòa, TX. Gò Công. Thuở nhỏ ông nổi tiếng thông minh và học giỏi. Năm 1843, ông thi đỗ cử nhân tại Trường thi Gia Định, được triều đình bổ làm quan Tri huyện Tân Hòa (bao gồm khu vực Gò Công thuộc tỉnh Tiền Giang ngày nay), nên mọi người quen gọi là Huyện Thoại. Về sau, chưa rõ vì sao ông bị triều đình cách chức.

Sau khi liên quân Pháp - Tây Ban Nha tấn công cửa biển Đà Nẵng ngày 1-9-1858, mở đầu cuộc xâm lược Việt Nam, ngày 17-2-1859 chúng chiếm  thành Gia Định và sau đó đánh chiếm các tỉnh Nam bộ. Lúc này Gò Công thuộc huyện Tân Hòa, tỉnh Gia Định cũng đã rơi vào tay thực dân Pháp ngày 14-4-1861. Quyết chống lại kẻ thù chung của dân tộc, nhân dân Gò Công đã một lòng đứng lên đánh trả bọn thực dân cướp nước dưới sự chỉ huy tài tình của Trương Định và Đỗ Trình Thoại, làm quân giặc kinh hồn khiếp vía.

Năm 1859, giặc Pháp tấn công thành Định Tường. Với lòng yêu nước nồng nàn Đỗ Trình Thoại tham gia chống Pháp ở mặt trận Chí Hòa (tỉnh Gia Định, nay là TP. Hồ Chí Minh). Tháng 2-1861, đại đồn Chí Hòa bị thất thủ, ông trở về Gò Công chiêu mộ nghĩa quân và kết hợp với Phó Lãnh binh Trương Định nổi lên kháng chiến chống giặc Pháp. Ông đã chỉ huy nghĩa quân tiến hành nhiều trận tập kích táo bạo vào các vị trí chiếm đóng của quân Pháp, gây cho chúng nhiều thiệt hại. Tiêu biểu là trận tập kích đồn Gò Công vào đêm 21 rạng sáng 22-6-1861 do ông trực tiếp chỉ huy. Sau khi vượt qua những vòng rào phòng thủ kiên cố, ông và nghĩa quân đột nhập được vào bên trong đồn, một trận giáp chiến kịch liệt giữa quân ta và quân Pháp đã diễn ra, làm hàng ngũ của quân địch rối loạn. Với võ nghệ cao cường, ông đã dùng gươm tiêu diệt tên lính thủy quân lục chiến Bodiez và đâm trọng thương tên trung úy Paulin Vial, Trưởng đồn kiêm Giám đốc Bổn xứ sự vụ Gò Công, nhưng không may ông bị trúng đạn và cùng 12 bộ hạ anh dũng hy sinh tại trận địa, để lại bao niềm thương tiếc của nhân dân Gò Công.
Ngôi mộ ông Đỗ Trình Thoại đã được UBND tỉnh công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, nhằm phục vụ khách tham quan, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ hôm nay và mai sau.

MẠNH THẮNG - VĂN CẨM