Còng gió Gò Công

Trong lời hát ru, người dân Gò Công truyền tai nhau câu hát:

“Gió đưa gió đẩy, về rẫy ăn còng
Về sông ăn cá, về đồng ăn cua”.

Còng gió là loài giáp xác, kích thước to hơn ba khía khi đã trưởng thành, có đặc điểm chạy rất nhanh nhờ những cái chân cao lêu nghêu. Sở dĩ có tên còng gió là do chúng chạy nhanh như gió, nên người dân đặt tên là còng gió. Bộ dạng còng gió nhỏ gọn, to nhất chỉ bằng 3 ngón tay. Còng có nhiều loại: Còng nha, còng quều, còng xanh…, thịt đều ngọt và có chất lượng gần giống nhau.

Tuy nhiên, còng gió có thân to hơn, thịt béo hơn, nên được dùng để chế biến thành nhiều món ăn độc đáo. Da còng màu vàng pha trắng, có con nâu xám, tiệp cùng màu cát. Các đặc điểm này khiến còng khó bị phát hiện, dễ lẩn trốn trên nền cát.

Mặc dù có bộ dạng nhỏ thó, nhưng đôi càng của còng gió lại là vũ khí hết sức đáng sợ, càng nó rất khỏe, mép càng sắc như dao. Còng gió sau khi bị bắt rất mau chết, nên khó vận chuyển đi xa được như ba khía.

Còng gió là loài nhanh nhẹn - nhanh từ khâu tự vệ, đào hang, bắt mồi, chạy trốn nhanh như gió, thế nên mới có tên gọi còng gió. Ở những bãi cát xung quanh cồn Ngang (xã Phú Tân, huyện Tân Phú Đông), lúc thủy triều xuống, trên bãi cát có vô số còng gió chui ra khỏi hang phơi nắng, nhưng sẽ chạy thoăn thoắt để trốn vào hang hoặc các ngóc ngách khi nghe tiếng động. Hang còng đào sâu ngoắt ngoéo trong lòng cát, có khi kéo dài vài mét.

Những con còng gió to thường khôn ngoan, ít khi đào hang theo đường thẳng, mà thường là đột ngột ngoặt rẽ nhánh. Khi bị bắt, có con còng còn ranh ma giả chết, nằm xuôi xị, buông rũ ngoe càng; nhưng hễ được đặt xuống cát, tay người vừa buông là thoắt cái còng vùng dậy, chạy biến. Còng gió sống nhiều ở ven sông, bãi bồi và dưới chân rừng ngập mặn xã Phú Thạnh...

Còng gió đào hang trên cát, nhát bóng người, ăn các loại phù du trong sóng biển. Ban đêm còng gió bỏ hang, xuống mép biển kiếm ăn những thứ tự nhiên của biển nên rất sạch. Những đêm trời có trăng, thịt còng gió ăn không ngon.

Muốn bắt còng phải chọn những ngày tối trời, thường là từ 25 đến mùng 5 âm lịch hằng tháng, đặc biệt là vào ngày mùng 5 tháng 5 là ngày hội còng lột, chúng bò lên các bãi bồi, hoặc vào sâu trong ruộng để lột xác.

Có nhiều cách để bắt còng gió, chỉ cần một cái thùng nhỏ để đựng còng, đợi thủy triều rút xuống rồi đi dọc theo bờ biển để bắt còng gió. Bắt còng gió theo cách này phải đi thật nhanh chân để đuổi còng gió từ trong ra ngoài cho còng gió không trốn kịp, mà rút xuống ẩn mình trong cát ngay mé nước biển, chú ý quan sát nơi nào cát ùn lên thì thò tay xuống bắt.

Phải cẩn thận cầm hai bên mai còng, nếu chẳng may bị còng cắn thì… đau kêu vang trời. Đối với những thợ săn còng chuyên nghiệp nơi vùng biển Gò Công, họ dùng cái bẫy lưới (gọi là 12 cửa ngục) để đặt còng, khi còng di chuyển từ sông lên bãi cát thì rơi vào bẫy.

Trước đây, cuộc sống người dân vùng Gò Công còn khó khăn, gặp buổi tiết trời biển động, sóng to gió lớn, thức ăn không có gì ngoài mắm, rau, thì con còng gió trở thành món ăn chính trong bữa cơm gia đình. Còng thường đem kho mặn để lấy nước chấm rau, đem nướng hoặc nấu cháo trừ bữa. Thịt còng gió làm sạch có thể chế biến thành nhiều món ngon.

Cho dầu ăn vào chảo, phi hành, đổ còng vào sẽ thành món chiên giòn khoái khẩu. Còng gió có thể đơn giản chỉ là rang với nước mắm cốt cho ngấm vào thịt, đến khi khô lại là ăn được. Món còng gió rang nước mắm vô cùng lạ miệng. Còng gió rang cả mai nhưng vỏ mỏng và giòn tan, nhai cả con để tận hưởng vị ngọt mằn mặn thơm lừng. Càng nhai vị ngọt càng ngon cho đến khi còng gió tan hết trong miệng.

Cũng như các loại giáp xác thuộc họ cua khác, còng gió có thể chế biến thành nhiều món ngon độc đáo. Những ai thích ăn kiểu dân dã thì nướng chính là món nhanh nhất. Còng gió bỏ mai và yếm, sau đó đem nướng trên bếp than củi, khi nào phảng phất mùi thơm là có thể dùng ngay. Món còng nướng này sẽ rất tuyệt vời nếu được thưởng thức ngay tại bãi biển với những cơn gió rì rào và âm thanh của những đợt sóng rền vang.

Đặc biệt, người dân ở Gò Công còn có một đặc sản độc đáo lấy nguyên liệu từ loại giáp xác này là làm mắm còng gió. Còng gió được đựng trong hũ, có thể trộn chung mắm với thịt ba rọi ăn kèm với các loại rau sống, trước khi ăn cần lấy mắm ra đĩa trộn thêm chanh, ớt, đường…, rồi từ từ thưởng thức hương vị đặc biệt của món ăn.

LÊ HỒNG QUÂN