Lễ hội Kỳ yên - nét văn hóa truyền thống

Hằng năm, cứ vào độ vầng trăng tháng cuối của năm tròn dần là xóm làng ở huyện Gò Công Tây rộn ràng trong Lễ hội Kỳ yên. Trẻ em xúng xính trong bộ quần áo mới, người lớn tươm tất y phục chỉnh tề, hồ hởi nhanh bước tề tựu trước đình làng trong ngày lễ hội. Đình Vĩnh Bình được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Lễ hội Kỳ yên ở đình Vĩnh Bình cũng đã được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp tỉnh, là nơi tổ chức lễ hội Kỳ yên lớn nhất tỉnh.

Đội lân rước “Bàn các khu phố“ về ngôi đình chính.

Vùng đất này đã sớm có người Việt từ các tỉnh miền ngoài đến sống rải rác trên giồng cát. Ðây là 1 trong 3 nơi của xứ Gò có người Việt đến sớm (giồng Sơn Quy thuộc TX. Gò Công và vùng Ðồng Sơn ngày nay). Khoảng nửa sau thế kỷ XVIII có ông Trần Văn Huê cùng hơn 40 nam nữ đến lập nghiệp. Họ tích cực khai hoang những vùng đất cao. Ông Huê là người giỏi giang, biết hốt thuốc, sống đức độ, được dân trong vùng quý mến.

Năm Mậu Thìn 1808 lập làng Vĩnh Lợi, lúc đó thuộc tổng Hòa Bình, huyện Kiến Hòa, trấn Ðịnh Tường, ông Huê đứng chân trong chính quyền làng, sửa sang ngôi miễu có từ trước thành đình làng Vĩnh Lợi. 7 năm sau (năm Ất Hợi 1815), ông Huê lập chợ Vĩnh Lợi, dân trong vùng quen gọi là chợ Giồng. Khi ông Huê qua đời, giồng đất này được gọi là giồng Ông Huê và chợ Vĩnh Lợi cũng được gọi là chợ Giồng Ông Huê.

Người Việt lần lượt di cư ngày một nhiều, có một số người tiếp nhận văn hóa Chàm, thờ chúa Ngọc hay gọi là thờ thánh Mẫu, vì cho rằng thánh Mẫu rất thiêng liêng. Năm 1885, họ xây dựng một ngôi miễu thờ Thánh Mẫu Thiên YANA khá lớn, hiện tọa lạc trên đường Nguyễn Văn Côn, thị trấn Vĩnh Bình (đối diện trụ sở UBND huyện).

Cùng năm Ất Dậu 1885, trong làng xây dựng một trường học, được gọi là trường tổng, là 1 trong 6 trường của xứ Gò. Có chợ, trường, đình, miễu, khu vực này nhanh chóng trở nên sầm uất, đình đám, hội hè cũng rôm rả hơn nơi khác. Hằng năm, từ 14 đến 16 tháng Chạp (âm lịch), dân làng hân hoan vào lễ hội Kỳ yên (tức lễ hội cầu an).

Do quan niệm thánh Mẫu rất thiêng, nên mỗi lần cúng đình phải làm lễ viếng Bà tại miễu, đưa linh vị thần đến miếu Bà, cúng tế Bà rất trang trọng, rồi mới đưa linh vị thần trở về đình an vị. Dân làng dâng các lễ vật: Xôi, thịt, trà, rượu, bánh, trái, thậm chí cả heo quay đến cúng đình. Các trò chơi dân gian kéo dài suốt 3 ngày, như đẩy cây, nhảy bao bố, bịt mắt đập nồi, bắt vịt trên sông, ngâm thơ, múa lân, ra câu hò, câu đối… Tại đình, đội múa lân, múa rồng liên tục trổ tài; các đêm có diễn tuồng hát bội.

Năm Giáp Thìn 1904, vùng Gò Công tan tác bởi cơn bão lớn và sau là trận đại dịch, người chết quá nhiều, nỗi kinh hoàng còn ám ảnh đến nhiều năm sau. Dân làng lập Ðàn tràng để cầu an; dựng bài vị Ðức Thánh Trần Hưng Ðạo để xua đuổi âm binh, cô hồn quấy phá.

Năm 1995, chính quyền địa phương cho xây dựng một ngôi đình mới (tọa lạc tại khu phố 1), nguồn kinh phí do dân làng quyên góp và vận động các nhà hảo tâm xa gần, lấy mẫu đền thờ Trương Ðịnh, bổ sung một số chi tiết cho thêm phần cổ kính. Trong những ngày này, đường phố thị trấn Vĩnh Bình nhộn nhịp hẳn lên, nhà nhà đều dọn dẹp tươm tất, chưng mâm ngũ quả trước cửa nhà để đón rước “sắc thần”.

Từ xế chiều 14 tháng Chạp (âm lịch), đội lân, rồng của đình cung thỉnh “Bàn các khu phố” của thị trấn về ngôi đình - một nghi thức có từ lâu của lễ cúng đình để cung thỉnh những vị đang được thờ tại các miễu và thỉnh vong linh các bậc tiền bối có công với địa phương. Trên bàn là các phẩm vật về nông nghiệp cùng với bàn tay khéo léo của các nghệ nhân làm nên những hình tượng tứ linh trông rất sinh động để cúng tạ Thành hoàng. Sau đó là lễ đưa linh vị thần đến miễu Bà cúng tế, rồi lại đưa linh vị thần trở về đình.

Ngày 15 tháng Chạp diễn ra các lễ cúng Tiền hiền, Hậu hiền, vong linh các Anh hùng liệt sĩ, cho đến nửa đêm thì cúng tế thần.  Suốt ngày 16 tháng Chạp, dân làng đến dâng lễ vật (thịt, xôi, bánh, trái…) cùng khách thập phương đến cúng tế và chiêm ngưỡng những ngày lễ hội tưng bừng. Màn đêm dần buông, ánh trăng mười sáu dần ló dạng là lúc đội lân, rồng đi quanh chợ, chúc sự phát đạt, an khang thịnh vượng cho mọi người, mọi nhà.

Nửa đêm, lễ tống gió được tiến hành. Những con tàu bằng giấy kiếng được trang trí cầu kỳ, thắp những cây đèn cầy thả trôi sông cùng các nghi lễ tống gió độc, những điều xui xẻo ra biển, kết thúc 3 ngày đêm sống trong những cảm xúc, tâm linh của nhiều nghi lễ, náo nhiệt tưng bừng của những ngày lễ hội.

Cuộc sống luôn biến động, cái mới thay cho cái cũ là điều khó tránh khỏi. Đã có không ít bản sắc văn hóa, những nét sinh hoạt cổ xưa giờ không còn nữa. Làng quê hôm nay đã có biết bao thay đổi, nhưng hàng trăm năm qua, đáo lệ Kỳ yên thường niên vẫn tưng bừng rộn rã.

Lễ hội Kỳ yên ở huyện Gò Công Tây mang đậm nét văn hóa của vùng đất nông nghiệp, cầu phúc cho năm mới bình an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu đã tồn tại hàng trăm năm nay, rất đáng trân trọng và giữ gìn.

KIỀU TƯỚC NGUYÊN