Lăng Ông Nam Hải và Lễ hội Nghinh Ông
Từ xưa đã có câu ca:
Vui gì bằng lệ Nghinh Ông
Đèn hoa, pháo nổ mịt sông
ánh trời
Cuộc vui nhiều khách
đến chơi
Nghèo giàu hỉ hả ăn chơi
ba ngày.
Hằng năm, từ ngày 9 tháng 3 âm lịch, cư dân vùng biển Gò Công, tỉnh Tiền Giang và khách thập phương rủ nhau về Vàm Láng (huyện Gò Công Đông) để dự lễ hội Nghinh Ông, một lễ hội lớn nhất của cư dân vùng biển tại Tiền Giang.
 |
| Người dân vùng biển Vàm Láng tham gia Lễ hội Nghinh Ông. Ảnh tư liệu |
Lăng Ông Nam Hải tọa lạc tại ấp Lăng, xã Vàm Láng (nay là thị trấn Vàm Láng), là lăng thờ cá Ông của xã Kiểng Phước và Vàm Láng.
Đối với ngư dân, cá Ông (cá voi) là vị thần bảo trợ đầy tôn kính cho suốt cuộc đời sống bám biển của họ. Để tỏ lòng biết ơn cá Ông, hằng năm ngư dân đều tổ chức một lễ hội, đó chính là lễ hội Nghinh Ông.
Lễ hội Nghinh Ông ở Vàm Láng có nhiều nét tương đồng với các lễ hội Nghinh Ông ở các vùng biển trong cả nước, nhưng cũng có những khác biệt, mang đậm nét văn hóa, tín ngưỡng của cư dân vùng Gò Công.
Lễ hội này có nhiều tên gọi khác nhau như: Lễ rước cốt Ông, lễ cầu Ngư, lễ tế cá Ông, lễ Nghinh Ông, lễ Nghinh Ông thủy tướng…
| Có một truyền thuyết khác về tục thờ cá Ông rằng: Xưa kia, Đức Phật Quan Âm trong lần tuần du Đại Hải, Bồ Tát ngậm ngùi đau xót cho số phận của người trần bị chết chìm ngoài biển, nên xé chiếc áo cà sa làm muôn mảnh thả trên mặt biển làm phép biến thành cá Ông, lấy bộ xương voi ban cho để cá Ông có thân hình to lớn, lại ban phép để lội thật mau hầu làm tròn trách nhiệm cứu vớt người lâm nạn. |
Riêng đối với lễ Nghinh Ông ở Vàm Láng còn có thêm các lễ như: Lễ thỉnh sắc và Lễ tế truyền thống trên cơ sở hai truyền thuyết liên quan.
Về Lễ thỉnh sắc, có tương truyền rằng, vào nửa sau thế kỷ XVIII, trong cuộc chiến với phong trào Tây Sơn, khi vua Gia Long (lúc này là Nguyễn Ánh) bôn tẩu tránh quân Tây Sơn tại cửa sông Soài Rạp, ngài đã gặp một trận bão lớn làm thuyền của ngài có nguy cơ bị đắm.
Trong lúc không biết xoay xở ra sao, ngài đã cầu nguyện trời đất, thần linh trợ giúp. Thật thiêng, ngay sau lời cầu nguyện, một con cá voi lớn xuất hiện và thuyền của ngài đã được cá voi che chở, dìu dắt vào bờ vùng biển Vàm Láng thuộc xã Kiểng Phước, tỉnh Gò Công (tỉnh Tiền Giang ngày nay).
Sau khi lên ngôi vua (năm 1802), ngài muốn tỏ lòng tri ơn, phong cho cá Ông tước “Nam Hải Đại Tướng Quân”, rồi lệnh cho các vùng biển Cần Giờ (Gia Định), Kiểng Phước (Gò Công)… là những nơi gần chiến thuyền của ngài cập bờ phải cất đình thần và thờ phụng “Nam Hải Đại Tướng Quân” - vị thủy tướng mà ngài mang ơn. Hiện nay sắc thần còn được thờ một cách tôn kính tại đình làng Kiểng Phước.
Trong Lăng Ông Nam Hải tại Vàm Láng, du khách sẽ thấy nhiều xương sườn cá Ông, một phần di cốt vị thủy tướng. Về lễ tế truyền thống, có tương truyền rằng: Thời ông Huỳnh Văn Bình làm hương cả (thế kỷ XIX), có một cá Ông lụy, xác tấp vào làng Đồng Hòa (Gia Định) ở bên kia bờ sông Soài Rạp. Dân làng đem về chôn, sau hốt cốt đem vào đình Kiểng Phước thờ.
Một thời gian sau, ngư dân xã Phước Hải (Bà Rịa) đến Vàm Láng xin thỉnh cốt Ông về Phước Hải và có kể rằng Ông về báo mộng cho dân làng do Ông phạm tội với thiên đình nên khi chết trôi dạt ở 3 nơi: Đầu ở Phước Hải, thân ở Vàm Láng và đuôi ở Vũng Tàu.
Nếu đưa được toàn thân Ông về Phước Hải thì dân làng sẽ ăn nên làm ra. Ngư dân Vàm Láng không đồng ý, vì nếu cho thỉnh cốt Ông đi thì dân Vàm Láng sẽ thất lộc. Nhân dịp này, ngư dân đóng góp tài lực, vật lực xây dựng Lăng Ông Nam Hải và thỉnh cốt Ông từ Kiểng Phước về thờ.
Theo tục lệ hằng năm, mỗi lần tổ chức lễ cúng, Hội đồng khánh tiết Lăng Ông Nam Hải và nhân dân Vàm Láng vào đình Kiểng Phước thỉnh sắc rất long trọng. Sắc thần Thủy tướng do vua Tự Đức năm thứ 5 (năm 1852) phong đề “Cảnh Phước thôn” nên sắc thần được lưu giữ tại đình Kiểng Phước.
Hằng năm, Lễ hội Nghinh Ông Vàm Láng được tổ chức trong 2 ngày mùng 9 và mùng 10 tháng 3 âm lịch. Trong ngày mùng 9 tháng 3, từ 7 giờ đến 18 giờ diễn ra các hoạt động theo trình tự: Tại Đình Thần (xã Kiểng Phước), Ban Tổ chức lễ hội tiến hành lễ thỉnh sắc, sau đó về Lăng Ông Nam Hải (tọa lạc khu phố Lăng 1, thị trấn Vàm Láng) thực hiện các lễ cúng tiên sư, lễ thỉnh cỗ bánh, lễ thỉnh vong trên bộ, lễ thỉnh vong lạc thủy, lễ ra giàn thí cúng cầu an....
Sáng sớm ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch, có hàng chục ghe tàu với các lễ vật: Heo quay, xôi, bánh, trái cây... chở từng đoàn người nối đuôi nhau tiến ra biển làm lễ cúng tế Ông. Sau khi phần lễ cúng tế ngoài biển kết thúc, đoàn thuyền quay về và tiến hành một số nghi thức tại Lăng Ông.
Có thể nói, Lễ hội Nghinh Ông Vàm Láng đã góp phần đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của cư dân vùng biển Gò Công; đồng thời góp phần bảo tồn di tích, nâng cao ý thức gìn giữ và phát huy giá trị lễ hội, giá trị văn hóa phi vật thể của địa phương. Từ năm 2000, UBND tỉnh Tiền Giang đã Quyết định xếp hạng Lăng Ông Nam Hải là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.
HÀ ANH