Đình Hòa An di tích lịch sử cách mạng

Theo các sắc phong còn lưu giữ, đình Hòa An được thành lập vào giữa thế kỷ XIX, lấy theo tên làng (thuộc xã Ngũ Hiệp, tổng Lợi Hòa, quận Cai Lậy, tỉnh Mỹ Tho; nay thuộc ấp Hòa An, xã Ngũ Hiệp, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang).

ĐÔI NÉT VỀ NGÔI ĐÌNH

Theo lời kể của ông Đỗ Quang Hưng, nguyên Trưởng Ban Tổ chức Tỉnh ủy Tiền Giang và ông Trần Hoàng Hùng, nguyên Bí thư Chi bộ xã Ngũ Hiệp giai đoạn 1968 - 1970, đình Hòa An đầu tiên được xây dựng ở phía Đông vàm Ông Vú. Khoảng đầu năm 1930, đình tọa lạc tại phần đất của ông Ngô Văn Phòng, thuộc ấp Hòa Hảo. Năm 1955 - 1956 đình được tái lập, tọa lạc ấp Hòa An cho đến ngày nay. Mặc dù ngôi đình nhiều lần bị tàn phá, xuống cấp và tái thiết nhưng vẫn giữ được chức năng ngôi đình làng.

Hiện đình có diện tích xây dựng 400 m2 trên diện tích 3860,8 m2 đất gồm: Vỏ ca có diện tích 114 m2, kết cấu cột kèo theo kiểu tứ trụ; chánh điện (đình chính) nơi thờ thần, có diện tích 132 m2,  được xây dựng theo kiểu tứ trụ gồm 2 tầng mái (cổ lầu); và nhà khói có diện tích 132 m2, là nơi nấu nướng trong các dịp cúng đình.

ĐÌNH HÒA AN VỚI NHỮNG SỰ KIỆN CÁCH MẠNG

Ngày 30-11-1940, dưới sự lãnh đạo của các đồng chí trong cuộc khởi nghĩa Nam kỳ, đã huy động quần chúng phối hợp với các xã Cẩm Sơn, Xuân Sơn, Hiệp Đức kéo qua cù lao Ngũ Hiệp (cù lao Năm Thôn) đánh chiếm nhà việc và kho lúa của tên địa chủ Đốc Phủ Mầu. Sau Cuộc khởi nghĩa Nam kỳ năm 1940, uy thế của Đốc Phủ Mầu bị giảm sút; tuy nhiên, mãi đến sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 người dân Ngũ Hiệp mới thực sự làm chủ mảnh đất của mình.

Sau khi Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết ngày 20-7-1954, Huyện ủy Cai Lậy và cán bộ, đảng viên đều rút vào hoạt động bí mật. Để thích ứng với tình hình mới, các cơ sở đảng trong huyện được sắp xếp lại. Dựa vào các tổ chức, hội đoàn hợp pháp, ta cài người vào hoạt động, vừa lãnh đạo tổ chức, vừa che giấu lực lượng.

Các tổ chức bán hợp pháp của ta: Tổ vần đổi công, vạn cấy, vạn cày, hội đông y, hội chùa, hội đình, hội banh, hội văn nghệ… được đông đảo quần chúng tham gia vì quyền lợi dân sinh, dân chủ, đoàn kết sản xuất, tương trợ giúp đỡ lẫn nhau, qua đó ta có dịp tuyên truyền giác ngộ cách mạng cho mọi người; trong đó, đình Hòa An tại Ngũ Hiệp là một trong những nơi thực hiện rất tốt phương thức hoạt động này.

Năm 1956, đồng chí Võ Văn Ngọc (còn gọi là Mười Ngọc), cán bộ liên xã do Huyện ủy Cai Lậy phân công về phụ trách xã Ngũ Hiệp ở tạm trong đình để hoạt động cách mạng, đã được Ban Khánh tiết đình và nhân dân đùm bọc, che chở.

Từ khi đình Hòa An được tái thiết và khánh thành vào tháng 6-1956, Ban Hội đình được củng cố, tăng thêm lượng người vào Ban Hội hương, hoạt động thiết thực, hiệu quả hơn, đã giúp đỡ cán bộ cách mạng hoạt động trong ấp, xã và một số xã xung quanh, không để địch phát hiện. Đình còn là cơ sở để mở lớp bình dân học vụ, được nhiều người tham gia trong một thời gian dài.

Năm 1957, nhân lễ cúng đình ngày 16-6 âm lịch, ông Nguyễn Văn Trọng (Nguyễn Văn Trung) được Ban Hội hương đình cử làm kế hiền. Ông chủ trương dựng đài tưởng niệm, hình thức bên ngoài thờ các vị thần, nhưng thực chất thờ các Anh hùng Liệt sĩ. Sau khi lễ cúng xong, bọn tề xã đến buộc hội đình phá bỏ và gây khó Ban Hội hương, Để bám trụ vững chắc trong nhân dân, lực lượng cách mạng đã chọn đình Hòa An làm cơ sở sinh hoạt.

Trong các cuộc hội họp, các đồng chí có uy tín đứng lên kêu gọi nhân dân nổi dậy vạch trần tội ác của bọn tay sai. Trong phong trào Đồng khởi năm 1960, Ban Hội hương đình đã hỗ trợ lực lượng nổi dậy, dùng trống, mõ của đình để khuấy động phong trào, gây áp lực, áp đảo địch. Chỉ sau mấy ngày rầm rộ nổi dậy, lực lượng phòng vệ của ngụy ở xã tan rã, bỏ trốn (hiện đình cò lưu giữ 1 chiếc chiêng và 1 chiếc mõ sử dụng trong phong trào Đồng khởi của xã).

Đầu năm 1961, Mỹ triển khai chiến lược chiến tranh đặc biệt, tăng cường càn quét, đánh phá, đi đôi với thi hành quốc sách ấp chiến lược thực hiện bình định Nam Việt Nam trong 18 tháng. Đến cuối năm 1962 đầu năm 1963 địch xây dựng ấp chiến lược Hòa Khương thuộc xã Ngũ Hiệp (nay thuộc ấp Hòa An, xã Ngũ Hiệp). Nhằm đối phó và củng cố lực lượng tấn công bọn địch có hiệu quả, cuối năm 1962 xã Ngũ Hiệp thành lập Ban An ninh xã trên cơ sở Ban Công an cũ của xã, với 3 đồng chí an ninh vũ trang, do đồng chí Huỳnh Văn Luận làm Trưởng ban.

Xác định tính chất cực kỳ quan trọng của thời kỳ này là diệt ác, phá kềm, tiêu diệt bọn ác ôn, bọn mật báo chỉ điểm và đánh phá ấp chiến lược để củng cố lòng tin trong nhân dân, Ban An ninh xã cùng lực lượng quân dân du kích đã rà soát địa bàn, xây dựng mạng lưới cơ sở trong nhân dân và trong hàng ngũ của địch, trong đó có việc xây dựng lực lượng an ninh mật trong các ấp, trong đình để tìm diệt số mật báo chỉ điểm, bảo vệ cơ sở cách mạng.

Do có cơ sở cách mạng vững chắc, nên từ năm 1970 - 1973 lực lượng an ninh xã Ngũ Hiệp đã kết hợp với lực lượng du kích xã và bộ đội huyện đánh nhiều trận gây tiếng vang lớn. Các tên ác ôn gây nhiều nợ máu với nhân dân đều bị tiêu diệt hoặc bị bức hàng phải bỏ địa phương đi nơi khác, số khác bị bắt đưa ra họp dân hạ uy thế, sa sút tinh thần không dám cộng tác với địch.

Năm 2019, đình Hòa An được UBND huyện Cai Lậy công nhận là Cơ sở thờ tự văn hóa và năm 2020 được UBND tỉnh Tiền Giang công nhận là Di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh.

       NGUYỄN MẠNH THẮNG