Năm Thìn tản mạn chuyện Rồng

Rồng là một sinh vật huyền thoại xuất hiện trong nhiều nền văn hóa trên thế giới, trong đó có Việt Nam và nhiều nước khác. Tuy nhiên, hình tượng rồng của hai nền văn hóa này có nhiều điểm khác biệt.

Rồng xuất hiện trong nền văn hóa Việt Nam từ rất sớm, có thể từ thời đại đồ đồng, khoảng 2000 năm TCN. Những dấu tích sớm nhất của rồng được tìm thấy trên đồ đồng Đông Sơn như: Trống đồng Ngọc Lũ, trống đồng Hoàng Hạ. Trên những chiếc trống này, rồng được thể hiện với hình dáng đơn giản, có thân dài, uốn lượn, đầu có sừng, mắt to, miệng há rộng.

Từ thời Bắc thuộc, văn hóa Trung Hoa đã có ảnh hưởng sâu sắc đến Việt Nam. Trong đó, hình tượng rồng của Trung Hoa cũng được du nhập vào Việt Nam. Hình tượng rồng thời Bắc thuộc có những nét tương đồng với rồng Trung Hoa như: Có thân dài, uốn lượn, đầu có sừng, mắt to, miệng há rộng. Tuy nhiên, rồng Việt Nam cũng có những nét riêng như: Có 12 khúc, tượng trưng cho 12 tháng trong năm. Từ thời Lý - Trần, rồng trở thành biểu tượng của quyền lực nhà nước và hoàng gia. Và sự kiện dời đô là một sự kiện gắn với sự xuất hiện của rồng.

Tháng 7 năm Thuận Thiên nguyên niên (năm 1010), Lý Thái Tổ khởi sự dời đô từ Hoa Lư ra thành Đại La. Đoàn dời đô của nhà vua vừa đến đất Đại La, vua trông thấy có hình ảnh rồng vàng bay lên trời, bèn quyết định đặt tên cho vùng đất này là Thăng Long. 

Đến thời Lê, rồng vẫn tiếp tục được sử dụng như một biểu tượng của quyền lực và sự cao quý. Rồng được chạm khắc trên các đồ vật quan trọng của nhà nước như: Ngai vàng, mũ mão, ấn tín. Rồng cũng được dùng để trang trí trong các công trình kiến trúc như: Đền chùa, cung điện.

Có lẽ do người dân mình tưởng tượng ra khi nhìn lên trời, rồng xuất hiện, xuất ẩn trong mây thì mọi người tin rằng điềm lành đã tới, mưa sẽ thuận, gió sẽ hòa, mùa màng sẽ tốt tươi, cuộc sống sẽ ấm no, hạnh phúc. Rồng phun nước tạo ra mưa, năm rồng là năm mưa nhiều, không sợ hạn hán. Phần lớn năm Thìn được cho là thịnh vượng, nhưng cũng không tránh khỏi ngoại lệ như trận bão lụt năm Giáp Thìn 1904.

Trong thời kỳ hiện đại, rồng vẫn giữ được vị trí quan trọng trong văn hóa Việt Nam. Rồng được coi là biểu tượng của điềm lành, sức mạnh, quyền lực, may mắn, tài lộc. Rồng được sử dụng trong nhiều lĩnh vực như: Nghệ thuật, văn hóa, kinh tế. Việt Nam được đánh giá là con Rồng châu Á; rồi nhiều địa danh ở nước ta được mang tên rồng như: Long An, Long Xuyên, Hạ Long, Long Biên…

Rồng châu Âu xuất hiện từ rất sớm, có thể từ thời đại đồ đá mới, khoảng 5000 năm TCN. Những dấu tích sớm nhất của rồng được tìm thấy trong các hang động ở châu Âu, như hang động Lascaux ở Pháp, hang động Altamira ở Tây Ban Nha. Trên những bức tranh hang động này, rồng được thể hiện với hình dáng đơn giản, có thân dài, uốn lượn, đầu có sừng, mắt to, miệng há rộng.

Rồng là một trong tứ linh của văn hóa Việt Nam, cùng Lân, Quy, Phụng. Rồng, phụng còn tượng trưng cho hạnh phúc đôi lứa, là biểu tượng của may mắn và hạnh phúc. Trong mâm cưới ngày nay, họ đàng trai thường mang lễ vật đến nhà gái làm sính lễ thường có cặp rồng, phụng là các loại hoa trái kết lại, với mong ước duyên lành cho các đôi vợ chồng mới cưới.

Rồng châu Âu thường có thân dài, to, giống cá sấu, đầu rồng có sừng, giống sừng hươu, sừng cừu hoặc sừng bò; đôi mắt rồng to, sáng và dữ tợn; lưỡi rồng dài, đỏ và có thể phun lửa, rồng có thể phun lửa thiêu trụi làng mạc, thành phố. Rồng châu Âu thường được coi là biểu tượng của sức mạnh, quyền lực của ác thần. Trong thần thoại châu Âu, rồng thường là kẻ thù của các anh hùng và thường bị tiêu diệt bởi họ.

Như trong truyền thuyết về Thánh George giết rồng xảy ra tại một vùng đất tên là Silene ở Libya, nơi có đô thành Lasia mà quốc vương Selinus trị vì. Chuyện kể rằng không biết từ lúc nào, có một con rồng tới sống trong một lòng hồ lớn tại Silene và khiến nơi đây trở thành địa ngục.

Để con rồng không gây náo loạn, người dân Silene đã nạp cho nó hai con cừu mỗi ngày nhưng cừu vơi dần theo thời gian. Hết cừu, người dân nơi đây bắt đầu rút thăm để cống nạp con cái của họ cho rồng. Vào một ngày nọ, nàng Sabra, con gái của đức vua là kẻ không may bị rút trúng và nàng được đưa đến chỗ rồng chờ bị ăn thịt.

Lúc bấy giờ, có một vị Thánh George vừa mới đặt chân tới Libya, vị Thánh tình cờ đi ngang qua hồ nơi con rồng ở, nhìn thấy nàng công chúa bị trói tại đây. Khi thấy vị khách lạ, công chúa lập tức kêu lên và giục chàng trai nhanh chóng chạy trốn khỏi con rồng. Tuy nhiên, là một vị kỵ sĩ, Thánh George không chấp nhận rời đi khi người khác còn đang gặp nạn.

Chàng nhanh chóng cởi trói cho công chúa trong sự lo lắng của nàng. Trong khi hai bên còn đang nói chuyện thì con rồng đột ngột xuất hiện với một tiếng gầm rú. Lúc này, Thánh George lập tức ngồi lên ngựa, rồi vụt phóng tới với cây thương của mình.

Cú va chạm làm vũ khí của Thánh George bị gãy, còn con rồng thì bị thương xuyên qua cổ. Mất cây thương, Thánh George tiếp tục dùng gươm chém tiếp con rồng. Cuối cùng, nó đổ gục chịu chết. Thánh kỵ sĩ được Vua Selinus gả công chúa Sabra theo đúng lời hứa và họ đã sống hạnh phúc.

Rồng tùy theo nền văn hóa của mình mà người ta quan niệm năm rồng đem đến may mắn hay sự bất hạnh. Theo ý kiến cá nhân, tôi nghĩ năm nào cũng tốt nếu mình sống lành mạnh, giúp đỡ cho mọi người theo khả năng, chấp hành tốt pháp luật và chú ý giữ gìn sức khỏe mỗi ngày là cả năm mình gặp điều tốt và may mắn. Nhân dịp Xuân Giáp Thìn 2024, tôi chúc cho mọi người có một năm sung túc, ấm no, gia đình hạnh phúc, nhà nhà phát triển như rồng gặp mây.

BS. NGUYỄN THÀNH ÚC