Tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm sóc, giáo dục thiếu nhi

Sinh thời, Bác Hồ rất yêu thương trẻ em. Người từng nói: “Tất cả trẻ em Việt Nam đều là con của tôi”. Dù luôn bận bịu với bao công việc quốc gia đại sự nhưng Bác Hồ vẫn dành nhiều thời gian để chăm sóc thiếu nhi, dành tình thương yêu vô hạn cho thế hệ măng non của đất nước.

Ngay từ những ngày tháng hoạt động cách mạng tiền khởi nghĩa gian khổ nhất, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có nhiều bài thơ viết về lòng yêu thương trẻ em Việt Nam. Bác đau xót khi phải chứng kiến cảnh cơ cực, lầm than của trẻ em lúc vận nước gian nan. Bác đau đớn thốt lên: “Vì ai nên nỗi thế này? Vì ai ta phải…” và Bác chỉ kẻ thù là:

Vì giặc Nhật giặc Tây bạo tàn
Khiến ta mất nước nhà tan
Trẻ em cũng bị cơ hàn xót xa.

Bác kêu gọi các cháu hăng hái, tự nguyện tham gia Hội Nhi đồng cứu quốc, một tổ chức của Mặt trận Việt Minh:

Nhi đồng Cứu quốc Hội ta
Ấy là lực lượng, ấy là cứu tinh
Ấy là bộ phận Việt Minh
Dân mình khắc cứu dân mình mới xong.

Viết cho thiếu nhi, song nhiều bài thơ của Bác khiến ngay cả người lớn cũng xúc động, thấm thía, bởi thơ Bác cũng là một hình thức kêu gọi, tuyên truyền cách mạng. Người gợi mở, dẫn dắt con trẻ hiểu vì sao nước mất nhà tan, vì sao trẻ em bị thiệt thòi:

Vì ai ngăn cấm học hành?
Vì ai ta phải chịu đành dốt ngây?
Ấy là vì Nhật, vì Tây
Ra tay vơ vét, đọa đày chúng ta.

Từ xót xa ấy, Người vận động, giác ngộ thiếu nhi phải hành động:

Vậy nên trẻ em nước ta
Phải đoàn kết lại để mà đấu tranh
Người lớn cứu nước đã đành
Trẻ em cũng góp phần mình một tay.

Giàu tình nhân ái đối với mọi người, Bác Hồ luôn dành tình cảm yêu thương đặc biệt đối với thiếu nhi. Người gửi tặng vở và những vần thơ giản dị nhưng chứa đựng tình cảm, sự quan tâm sâu sắc cho một thiếu nhi người dân tộc ở Cao Bằng:

Vở này ta tặng cháu yêu ta
Tỏ chút lòng yêu cháu gọi là
Mong cháu ra công mà học tập
Mai đây cháu giúp nước non nhà.

Bác Hồ đã chăm lo, dạy dỗ các cháu từ việc nhỏ đến việc lớn: “Ở nhà phải nghe lời bố mẹ. Đi học phải siêng năng. Đối với thầy phải kính trọng, lễ phép. Đối với bạn phải đoàn kết, thương yêu giúp đỡ lẫn nhau”; “Giữ kỷ luật, chớ tự do phóng túng, vì tự do phóng túng là không tốt”; “Phải yêu Tổ quốc, yêu đồng bào, yêu lao động”; “Phải thật thà, dũng cảm”; “Việc gì có ích cho kháng chiến, có ích cho Tổ quốc thì các cháu nên gắng sức làm. Tuổi các cháu còn nhỏ, nhiều công việc nhỏ cộng lại thành công việc to”; “Mong các cháu mai sau lớn lên thành những người dân xứng đáng với nước độc lập, tự do…”.

Yêu quý thiếu nhi nên Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm giáo dục các cháu. Bác coi thiếu nhi là người chủ tương lai của nước nhà, cho nên cần phải sớm rèn luyện đạo đức cách mạng. Nhiều lời dạy của Bác đối với thiếu nhi đã được các thế hệ thiếu niên, nhi đồng Việt Nam khắc cốt ghi tâm. Nổi bật là 5 điều Bác Hồ dạy thiếu niên, nhi đồng:

Yêu Tổ quốc, yêu đồng bào
Học tập tốt, lao động tốt
Đoàn kết tốt, kỷ luật tốt
Giữ gìn vệ sinh thật tốt
Khiêm tốn, thật thà, dũng cảm.

5 điều Bác Hồ dạy thiếu niên, nhi đồng luôn được treo trang trọng ở các lớp học, in trong các cuốn vở, trở thành nội dung rèn luyện và phấn đấu của mỗi thiếu nhi Việt Nam. Với thiếu nhi miền Nam "đi trước về sau" trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Bác dành tình cảm thật đặc biệt:

Bắc Nam sẽ sum họp một nhà
Bác cháu ta gặp mặt, trẻ già vui chung
Nhớ thương các cháu vô cùng
Mong sao mỗi cháu là một anh hùng thiếu nhi.

Niềm mong mỏi lớn lao của Bác đối với thiếu nhi là:

Tuổi nhỏ làm việc nhỏ
Tùy theo sức của mình…
…Các cháu hãy xứng đáng
Cháu Bác Hồ Chí Minh.

Trong các bài nói, bài viết của Bác về công tác bảo vệ, chăm sóc trẻ em không chỉ chứa đựng những tư tưởng, quan điểm cơ bản mà còn có cả những lời chỉ bảo ân cần, rất cụ thể và gần gũi với thực tế. Trong trái tim nhân ái của Người, trẻ em được ví như “búp trên cành” cần được che chở, chăm sóc và nâng niu để nở hoa tươi thắm, khỏe mạnh và tỏa hương cho đời.

Hết lòng thương yêu và ân cần dạy bảo thiếu nhi, Bác Hồ rất tin tưởng, xác định trách nhiệm trọng đại của thiếu nhi đối với tương lai đất nước, Người đã viết: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các cháu”.

Trong mỗi giai đoạn của cách mạng, trẻ em luôn là lớp “công dân đặc biệt” được Chủ tịch Hồ Chí Minh dành sự quan tâm sâu sắc. Chăm lo cho thế hệ trẻ, cho trẻ em thể hiện trong phong cách sống, đạo đức, tầm nhìn chiến lược và khoa học của Người.

Trong bản Di chúc của mình, Bác Hồ đã hai lần nhắc đến nhi đồng. Đoạn mở đầu, Bác viết: “Tôi có ý định đến ngày đó, tôi sẽ đi khắp hai miền Nam Bắc, để chúc mừng đồng bào, cán bộ và chiến sĩ anh hùng; thăm hỏi các cụ phụ lão, các cháu thanh niên và nhi đồng yêu quý của chúng ta!...”.

Ở đoạn kết thúc, Bác lại viết: “Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thiếu niên và nhi đồng…”. Tình thương yêu dành cho thiếu niên nhi đồng luôn thường trực trong Bác. Mở đầu bài thơ “Trẻ con” của Bác viết năm 1941 thật cảm động:

Trẻ em như búp trên cành
Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan.

Xúc động nhất là ngày 1-6-1969, dù sức khỏe của Bác đã kém đi nhiều, nhưng trên Báo Nhân Dân số 5526 ngày 1-6-1969 vẫn có bài viết của Bác về thiếu niên, nhi đồng, có tựa đề: “Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên nhi đồng”, trong đó Bác nêu: “Nói chung trẻ em ta rất tốt. Ở miền Nam các cháu rất dũng cảm, hăng hái giúp đỡ bộ đội, gia đình kháng chiến, nhiều cháu mới hơn 10 tuổi đã trở thành Dũng sĩ diệt Mỹ. Ở miền Bắc, các cháu đều thi đua “làm nghìn việc tốt”, hàng trăm cháu được thưởng Huy hiệu Bác Hồ, hơn 2 triệu cháu là “Cháu ngoan Bác Hồ” và Người khẳng định: “Thiếu niên, nhi đồng là người chủ tương lai của nước nhà. Vì vậy, chăm sóc và giáo dục tốt các cháu là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân”.

NGUYỄN THANH HOÀNG