Điêu khắc gia Nguyễn Hải và Tượng đài Chiến thắng Điện Biên Phủ

Điêu khắc gia Nguyễn Hải, người con của Tiền Giang, nguyên là chiến sĩ của Tiểu đoàn 307 lừng danh trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Năm 1954, ông tập kết ra Bắc, là sinh viên Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội.

Đầu thập niên 60 của thế kỷ XX, với cảm xúc của một cựu chiến binh hoạt động trên lĩnh vực mỹ thuật đối với chiến thắng Điện Biên Phủ, ông đã sáng tác mẫu Tượng đài Chiến thắng Điện Biên Phủ cao 1,2 m bằng thạch cao, đã được tặng Giải thưởng Mỹ thuật toàn quốc, được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Năm 2000, tác phẩm được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, đến đầu năm 2003 tác phẩm được Trung ương Đảng chọn và quyết định phóng lớn thành tượng đài để đặt trên đỉnh đồi D1, một cứ điểm quan trọng thuộc tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ của quân Pháp vào thời điểm năm 1954, hiện tọa lạc tại trung tâm của thành phố Điện Biên Phủ (tỉnh Điện Biên) nhân dịp kỷ niệm 50 năm Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ (7-5-1954 – 7-5-2004).

Đầu tháng 8-2003, Hội đồng nghệ thuật Tượng đài Chiến thắng Điện Biên Phủ đã họp phiên thứ 5 để duyệt và nghiệm thu phác thảo được phóng lớn theo tỷ lệ 1:1. Tại cuộc họp, các nhà điêu khắc nổi tiếng đều cho rằng, Tượng đài Chiến thắng Điện Biên Phủ của điêu khắc gia Nguyễn Hải là 1 tượng đài đẹp.

Giá trị thẫm mỹ và tư tưởng của tượng đài là điều không thể bàn cãi nữa; cho đến lúc bấy giờ, chưa có tác phẩm nào vượt qua tác phẩm của Nguyễn Hải về chất Điện Biên kiêu hùng đã được lồng vào tác phẩm.

Tuy nhiên, phác thảo cũng cần chỉnh sửa lại ở một vài chi tiết nhỏ như: Cán cờ cần phải kéo dài xuống; lá cờ phải được đặt trên 3 điểm tựa (thay vì 2) để tạo nên sự vững chắc, bởi vì tượng đài được đặt trên đỉnh đồi cao 50 m, áp lực của gió rất lớn; phía cuối lá cờ phải nghiêng hơn nữa; các băng đạn được đeo trước ngực người chiến sĩ cần sửa lại cho thanh thoát hơn, nhưng vẫn phải đảm bảo tính khỏe khoắn, chân thật…

Đặc biệt, cuộc họp đã được Đại tướng Võ Nguyên Giáp đến dự, cho ý kiến rất quý báu và sâu sắc. Theo Đại tướng, trên lá cờ nhất thiết phải thêm dòng chữ “Quyết chiến, quyết thắng”, vì đây là lá cờ vinh dự được Bác Hồ trao cho quân đội ta trước khi vào Chiến dịch Điện Biên Phủ và cũng chính lá cờ đó đã phấp phới tung bay kiêu hãnh trên nóc hầm của Tướng De Castries vào chiều ngày 7-5-1954 lịch sử.

Đại tướng cũng lưu ý thêm, tượng đài cần phải nói lên tầm vóc vĩ đại của chiến thắng Điện Biên Phủ, bởi vì đây không chỉ là chiến thắng của riêng nhân dân ta, mà còn là chiến thắng có tính mở đầu của các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa trong việc đánh bại chủ nghĩa thực dân cũ trên phạm vi toàn thế giới; đồng thời cũng cần phải xây dựng thêm hệ thống tượng đài phụ, phù điêu, bia tưởng niệm… để tạo thành một quần thể tượng đài kỳ vĩ, phản ảnh cuộc kháng chiến mang tính anh hùng ca của nhân dân cả nước trong công cuộc chiến đấu và chiến thắng thực dân Pháp xâm lược.

Sau đó, tượng đài được khởi công xây dựng, khánh thành vào ngày 30-4-2004 nhân dịp kỷ niệm 50 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ. Tượng có chiều cao 16,6 m, chất liệu bằng đồng thau, trong ruột kết cấu bê tông cốt thép, trọng lượng 220 tấn.

Bệ tượng cao 3,6 m, kết cấu bê tông cốt thép, bên ngoài ốp đá mỹ nghệ, có 3 tầng hình chữ nhật xếp chéo lên nhau, gồm có 2 mặt:

Mặt trước là hình tượng của 2 anh “bộ đội Cụ Hồ”, 1 người trong tư thế phất cờ chiến thắng (lá cờ có diện tích 40 m², chính giữa có ngôi sao, đường kính 2,8 m); 1 người bế em bé người Thái tay vẫy hoa đón chào chiến thắng.

Tất cả đều ngước nhìn về phía lá cờ Tổ quốc đang tung bay trên bầu trời khoáng đãng, tự do. Hình tượng đó nói lên niềm khát khao độc lập, tự do của nhân dân ta cũng như quyết tâm của dân tộc đã không ngại hy sinh, gian khổ trong công cuộc chiến đấu để giành lấy quyền độc lập, tự do ấy.

Mặt sau của tượng đài là 1 chiến sĩ hiên ngang, đang chắc tay súng, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ đất nước. Toàn bộ khối tượng được đặt trên 1 bệ đá được làm giống như nóc hầm của viên bại tướng De Castries, có kích thước 6 x 8 m.

Hiện nay, du khách trong nước và quốc tế khi đến tham quan Điện Biên Phủ sẽ trông thấy Tượng đài Chiến thắng Điện Biên Phủ sừng sững vươn lên trời cao, thể hiện khí phách anh hùng của một dân tộc có hàng ngàn năm văn hiến.

Đối với tỉnh nhà, điêu khắc gia Nguyễn Hải đã có những đóng góp quý báu. Đó là Tượng đài Thủ khoa Nguyễn Hữu Huân, Tượng đài Chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút, Tượng đài Ba chiến sĩ gang thép (Chiến thắng Ấp Bắc). Ông là một điêu khắc gia tài ba của đất nước, đã làm rạng danh quê hương Tiền Giang anh hùng, tài hoa và tươi đẹp.

NGUYỄN PHÚC NGHIỆP