Phong trào Đồng khởi ở tỉnh Mỹ Tho năm 1960

Sau Hiệp định Genève (Giơ-ne-vơ) có hiệu lực, quân và dân ta nghiêm chỉnh thi hành, nhưng đế quốc Mỹ và chính quyền tay sai Ngô Ðình Diệm tìm mọi cách phá hoại, phản đối hiệp thương tổng tuyển cử, đàn áp cán bộ kháng chiến và người yêu nước, phong trào cách mạng ở miền Nam bị tổn thất nặng nề. Dù bị địch thẳng tay đàn áp, cán bộ, đảng viên, quần chúng yêu nước vẫn ủng hộ  chủ trương, phương pháp đấu tranh mới của Ðảng…

Quang cảnh đêm Đồng khởi ở tỉnh Bến Tre ngày 17-1-1960.

Tháng 1-1959, Hội nghị lần thứ 15 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa II xác định: “Nhiệm vụ cơ bản là giải phóng miền Nam khỏi ách thống trị của đế quốc và phong kiến, thực hiện độc lập dân tộc và người cày có ruộng, hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam”. Hội nghị đề ra nhiệm vụ trước mắt là: “Đoàn kết toàn dân, kiên quyết đấu tranh chống đế quốc Mỹ xâm lược và gây chiến, đánh đổ tập đoàn thống trị độc tài Ngô Đình Diệm, tay sai của đế quốc Mỹ, thành lập một chính quyền liên hợp dân tộc dân chủ ở miền Nam, thực hiện độc lập dân tộc và các quyền tự do dân chủ, thực hiện thống nhất nước nhà trên cơ sở độc lập và dân chủ”. Hội nghị vạch rõ con đường phát triển cơ bản của cách mạng Việt Nam ở miền Nam là khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân”.

CHUẨN BỊ CHO CUỘC ĐẤU TRANH MỚI

Tháng 11-1959, Xứ ủy Nam bộ tổ chức Hội nghị lần thứ 4 quán triệt Nghị quyết Trung ương lần thứ 15. Hội nghị xác định nhiệm vụ cơ bản trước mắt của Đảng bộ Nam bộ là giữ vững và đẩy mạnh phong trào cách mạng của quần chúng, lấy đấu tranh chính trị rộng rãi của quần chúng là chính; đồng thời, kết hợp với hoạt động vũ trang tuyên truyền chống chính sách khủng bố của Mỹ - Diệm, tạo điều kiện thuận lợi tiến tới đánh đổ chính quyền Mỹ - Diệm.

Tháng 12-1959, Hội nghị Khu ủy Khu 8 (Khu Trung Nam bộ) tổ chức tại huyện Hồng Ngự, tỉnh Kiến Phong (nay là tỉnh Đồng Tháp), với sự tham gia của đại biểu các Tỉnh ủy. Hội nghị nhận định: Các tỉnh miền Trung Nam bộ vừa trải qua thời kỳ khó khăn, cơ sở cách mạng bị tổn thất nghiêm trọng, đội ngũ tuy còn ít nhưng đều là cán bộ, đảng viên, quần chúng trung kiên, vững vàng.

Sau hội nghị Khu ủy, Tỉnh ủy Mỹ Tho khẩn trương kiện toàn, củng cố các Huyện ủy Cái Bè, Cai Lậy, Châu Thành, Thị xã ủy Mỹ Tho, Ban Cán sự Đảng huyện Chợ Gạo và chỉ đạo các đồng chí “điều lắng” trở về bổ sung cho cơ sở.

Từ ngày 21 đến 23-1-1960, Tỉnh ủy Mỹ Tho (từ năm 1954 -1968 bao gồm TX. Mỹ Tho, các huyện Cái Bè, Cai Lậy, Châu Thành, Chợ Gạo, Hòa Đồng và Gò Công) họp quán triệt Nghị quyết Trung ương 15, Nghị quyết của Xứ ủy và Khu ủy Khu 8 tại kinh Ba, huyện Cái Bè. Hội nghị chủ trương đẩy mạnh hoạt động vũ trang, tuyên truyền hỗ trợ phong trào đấu tranh chính trị của quần chúng nhằm đánh đổ chính quyền cơ sở của địch, làm chủ nông thôn. Hội nghị chỉ đạo thành lập Ban Quân sự tỉnh và ban quân sự các huyện, phát triển lực lượng vũ trang, khui các hầm súng còn lại trang bị vũ khí cho lực lượng vũ trang tuyên truyền. Hội nghị đề ra yêu cầu cụ thể: Lực lượng vũ trang tiến hành công tác tuyên truyền, thị uy, diệt ác ôn, phát động quần chúng đốt phá trạm canh, giải tán liên gia, chủ ấp, san bằng đồn bót. Hội nghị chỉ rõ: Phá thế kìm kẹp đến đâu thì giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân đến đó, trên tinh thần đoàn kết nông dân với hình thức nhân dân tự quản nông thôn.

Thực hiện chủ trương của Tỉnh ủy, lực lượng vũ trang tập hợp thành 1 trung đội mang phiên hiệu Tiểu đoàn 514 với 33 cán bộ, chiến sĩ. Khu ủy Khu 8 điều 1 trung đội vũ trang của tỉnh Kiến Tường sang hỗ trợ tỉnh Mỹ Tho. Các huyện tập hợp người thành lập đơn vị vũ trang tuyên truyền của huyện. Các huyện Cái Bè, Cai Lậy, Châu Thành đều có 1 tiểu đội, thị xã Mỹ Tho có đội biệt động. Ban Cán sự Đảng huyện Chợ Gạo tập hợp thêm 7 đồng chí thành lập Đội Vũ trang tuyên truyền huyện và chuẩn bị trở về bám địa bàn huyện gây dựng lại phong trào. Tháng 2-1960, 2 huyện Hòa Đồng và Gò Công thành lập Ban Cán sự Đảng.

Trong khi nhân dân tỉnh Mỹ Tho đang chuẩn bị cho cuộc đấu tranh mới thì Đồng khởi ở tỉnh Bến Tre bùng nổ. Ngày 17-1-1960, nhân dân và lực lượng vũ trang tỉnh Bến Tre nổi dậy phá đồn bót, diệt ác ôn, giành quyền làm chủ nông thôn. Sự kiện này có ảnh hưởng to lớn đến phong trào cách mạng tỉnh Mỹ Tho.

HƯỞNG ỨNG PHONG TRÀO ĐỒNG KHỞI

Ngày 24-2-1960, cuộc nổi dậy của nhân dân tỉnh Mỹ Tho bùng nổ. Các xã dọc theo tuyến kinh Nguyễn Văn Tiếp, từ xã Hưng Thạnh, huyện Châu Thành đến xã Hậu Mỹ, huyện Cái Bè quần chúng nổi dậy với khí thế rầm rộ và tinh thần cách mạng sôi sục. Băng, cờ treo lên cây, bên đường hoặc cắm trên bè chuối thả theo dòng sông. Ở huyện Châu Thành có cuộc tuần hành với 1.000 người tham gia.

Đêm 24 rạng ngày 25-2-1960, ở nhiều xã trong tỉnh tiếng trống, mõ xen lẫn tiếng pháo tre nổi lên liên hồi; nhiều cuộc mít tinh, tuần hành tổ chức ở ấp, xã. Các khẩu hiệu: Đảng Lao động Việt Nam muôn năm! Đả đảo đế quốc Mỹ và tay sai Ngô Đình Diệm... được quần chúng hô vang, cùng các khẩu hiệu đòi dân sinh, dân chủ. Quần chúng phá hủy bảng tố cộng, xé ảnh Ngô Đình Diệm, cờ ba que (cờ của chính quyền Sài Gòn), trừng trị ác ôn, giải tán tề ấp, tề xã. Đơn vị vũ trang 514 trên danh nghĩa lực lượng vũ trang giải phóng tỉnh đã dùng thư, quyết định có đóng dấu cảnh cáo các tên tề xã, chủ ấp ác ôn, trưởng liên gia có trọng tội với nhân dân, buộc họ lập tức ngưng việc, trả tờ cử lại cho địch và cầu xin nhân dân tha tội thì sẽ được khoan hồng; ngược lại sẽ bị cách mạng trừng trị. Kết quả, bộ máy địch ở cơ sở đều bị vô hiệu hóa, quần chúng nổi dậy rất mạnh, nhiều cuộc bãi công, bãi thị nổ ra, địch hoang mang, bị động đối phó.

Cuối tháng 6-1960, Tỉnh ủy Mỹ Tho họp hội nghị tại xã Tân Hòa Đông, huyện Châu Thành (nay là huyện Tân Phước). Trên cơ sở đánh giá tình hình trong tỉnh, Tỉnh ủy chủ trương phát động quần chúng nổi dậy bức hàng, bức rút đồn bót địch, diệt ác ôn phá thế kìm kẹp, giải phóng xã, ấp, làm chủ nông thôn. Hội nghị chọn ngày 20-7-1960 tổ chức cuộc mít tinh ở huyện Cái Bè nhân kỷ niệm 6 năm ngày ký Hiệp định Genève, sau đó phát động quần chúng nổi dậy.

Thực hiện chủ trương của Tỉnh ủy, đêm 20-7-1960, cuộc mít tinh ở Ngã Sáu, xã Mỹ Trung, huyện Cái Bè có khoảng 15.000 người tham dự. Cuộc mít tinh biến thành cuộc tuần hành kéo dài hơn 15 km trên kinh 28, có lực lượng vũ trang hỗ trợ, làm hàng loạt đồn bót địch hoảng sợ tháo chạy. Ở huyện Cai Lậy, Huyện ủy Cai Lậy tổ chức cuộc nổi dậy của 8.000 quần chúng ở các xã Mỹ Thành, Thạnh Phú, Phú Nhuận... bức rút các đồn bót ở vùng này. Các xã dọc tuyến kinh Nguyễn Văn Tiếp, quần chúng nổi dậy giải phóng xã, ấp. Trong tháng 7-1960, quần chúng ở khu vực phía bắc lộ 4 (nay là Quốc lộ 1A) từ xã Tân Hòa Thành, Hưng Thạnh, huyện Châu Thành đến các xã Mỹ Trung, Hậu Mỹ, Thanh Hưng, huyện Cái Bè nổi dậy diệt ác ôn, phá tan thế kìm kẹp của địch, mở ra vùng nông thôn giải phóng rộng lớn nối liền từ huyện Cái Bè, Cai Lậy đến huyện Châu Thành.

Đầu tháng 9-1960, Tỉnh ủy Mỹ Tho họp tại xã Tân Hòa Đông, huyện Châu Thành triển khai chỉ thị của Khu ủy Khu 8 về phát động đợt Đồng khởi trong toàn Khu từ ngày 23-9. Sau khi kiểm điểm tình hình qua 2 đợt nổi dậy, Tỉnh ủy chủ trương tập trung lực lượng vũ trang và cán bộ sang phía Nam lộ 4, gồm các xã thuộc huyện Châu Thành, Cai Lậy, Cái Bè và xuống huyện Chợ Gạo phát động quần chúng nổi dậy, chuẩn bị tổ chức một cuộc đấu tranh trực diện ở TX. Mỹ Tho và trên lộ 4. Hội nghị còn vạch ra biện pháp cụ thể để phát động quần chúng nổi dậy: Giải phóng đến đâu thì phải nhanh chóng xây dựng lực lượng cơ sở đến đó, và giải quyết vấn đề ruộng đất nhằm thực hiện đoàn kết nông dân.

Tính đến tháng 3-1961, tỉnh Mỹ Tho cơ bản hoàn thành nổi dậy giành quyền làm chủ nông thôn từ vùng biển Gò Công ở phía Đông đến huyện Cái Bè về phía Tây. Đây là tiền đề quan trọng để phong trào cách mạng tỉnh Mỹ Tho tiến lên, góp phần cùng toàn khu nổi dậy thành công.

LÊ VĂN TÝ