Tấm gương sáng ngời về lòng yêu nước, thương dân

Anh hùng dân tộc (AHDT)Trương Định - người con kiệt xuất của quê hương Tiền Giang (nay là tỉnh Đồng tháp), Quảng Ngãi; là một trong những tấm gương tiêu biểu cho lòng yêu nước, tinh thần bất khuất, ý chí kiên cường chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Cuộc khởi nghĩa của ông là một trong những ngọn cờ đầu trong phong trào kháng chiến chống thực dân Pháp vào nửa cuối thế kỷ thứ XIX của nhân dân Nam bộ. Cuộc đời và sự nghiệp của AHDT Trương Định gắn liền với vùng đất Gò Công, nơi đã cùng ông gầy dựng căn cứ khởi nghĩa trong những ngày đầu kháng chiến chống thực dân Pháp, được Nhân dân ta suy tôn là “Bình Tây Đại nguyên soái”. 

AHDT Trương Định sinh năm 1820 tại thôn Trường Định, xã Tư Cung, Phủ Bình Sơn (nay là xã Tịnh Khê, tỉnh Quảng Ngãi). 

24 TUỔI - LẬP NGHIỆP XỨ GÒ CÔNG

Năm 1844, lúc 24 tuổi, ông theo cha vào Nam, đến xứ Gò Công lập nghiệp nhưng ông không theo con đường làm quan. Đến năm 1854, hưởng ứng chính sách khẩn hoang của triều đình nhà Nguyễn, ông đứng ra chiêu mộ dân nghèo, lập đồn điền khai hoang lập ấp ở Gia Thuận (xã Gia Thuận ngày nay) và xây dựng đội quân là lính đồn điền để khi có chiến tranh sẵn sàng tham gia chiến đấu với quân đội chính quy. Sau đó, ông được triều đình nhà Nguyễn phong chức Phó Quản cơ, rồi Quản cơ, nên gọi là Quản Định.

Tượng đài Anh hùng dân tộc Trương Định sừng sững, uy nghiêm tại phường Gò Công. Ảnh: MINH THÀNH

Tháng 2-1859, giặc Pháp đánh thành Gia Định, ông đưa cơ binh gia nhập đội quân của triều đình chống giặc và lập được nhiều chiến công. Một trong những chiến công nổi bật là phục kích giết chết tên Đại úy Barbé, trừng trị những tên tay sai, tiến công giặc Pháp ở Gia Thạch, Rạch Gầm và nhiều lần đánh đồn Kỳ Hòa (Sài Gòn). Khi Gia Định bị thất thủ, ông rút quân về Gò Công đắp lũy, hàn sông, tập hợp lực lượng, quyết tâm đánh giặc Pháp xâm lược.

Tháng 3-1860, Nguyễn Tri Phương được triều đình điều động từ mặt trận Đà Nẵng vào phụ trách mặt trận Gia Định, ông đã chủ động đưa quân đến phối hợp tác chiến. Tháng 2-1861, phòng tuyến Chí Hòa bị vỡ, Đại đồn thất thủ, Trương Định đưa đội nghĩa quân của ông về hoạt động ở Tân Hòa, Gò Công, lập căn cứ kháng chiến với mục đích chiến đấu lâu dài. 

“BÌNH TÂY ĐẠI NGUYÊN SOÁI” - TRƯƠNG ĐỊNH

Căn cứ Tân Hòa có quy mô và vị trí thuận lợi về nhiều mặt, nhất là dễ thu hút được sự ủng hộ của Nhân dân các vùng xung quanh và trở thành trung tâm hội quân của nhiều lực lượng chống thực dân Pháp. Trong đó, có nhiều sĩ phu, văn thân, quan lại của triều đình có tinh thần yêu nước chống Pháp. Tính đến cuối năm 1861, lực lượng nghĩa quân của Trương Định đã lên tới hàng vạn người.

Trương Định đã cùng các chỉ huy vận động Nhân dân ở các địa phương xây dựng đồn lũy, đào hào, chặn sông, đắp chướng ngại vật trên các tuyến đường quân Pháp hành quân để ngăn chặn giặc. Đồng thời, nghĩa quân ra sức chuẩn bị, tích trữ lương thảo, các lò rèn hoạt động suốt ngày đêm để sản xuất vũ khí, đúc súng ống; tổ chức luyện tập chiến thuật, kỹ thuật tác chiến và lên kế hoạch chuẩn bị tiến công giặc.

Năm 1862, triều đình nhà Nguyễn ký Hòa ước Nhâm Tuất, giao đảo Côn Lôn và 3 tỉnh miền Đông Nam kỳ cho giặc Pháp, ra lệnh cho Trương Định phải bãi binh và nhận chức Lãnh binh ở tỉnh An Giang. Đứng trước nỗi đau Tổ quốc bị quân Pháp giày xéo, Nhân dân 3 tỉnh miền Đông, đặc biệt là Nhân dân Gò Công quyết không buông vũ khí.

Trương Định từng dấy binh đánh đông dẹp bắc, từng xây dựng căn cứ kháng chiến, được Nhân dân suy tôn là “Bình Tây Đại nguyên soái”. Chính ông bằng sự chỉ huy tài tình, với lý tưởng cao đẹp, những đức tính quý báu và hành động quả cảm đã làm rạng rỡ vùng đất Gò Công.

Ngày 25-9-1863, quân Pháp tiếp tục mở đợt tấn công mới vào Lý Nhân - nơi mà Trương Định đang có mặt ở đó. Khi quân Pháp kéo đến, nghĩa quân vừa chống trả, vừa lui về căn cứ Tân Phước nằm ven sông Soài Rạp, nơi có vị thế hiểm yếu, thuận lợi cho nghĩa quân đánh giặc. Nhưng do sự phản bội của tên tay sai đầu hàng quân Pháp là Huỳnh Văn Tấn dẫn đường cho quân Pháp lọt vào căn cứ.

Nghĩa quân chiến đấu vô cùng anh dũng, nhưng đến sáng ngày 20-8-1864, ông trúng đạn, bị gãy xương sống. Không muốn bị rơi vào tay giặc, ông đã rút gươm tự sát. Chủ tướng Trương Định hy sinh ở tuổi 44.

Thời kỳ này, phong trào kháng chiến chống thực dân Pháp của Nhân dân Nam kỳ gặp khó khăn nhiều hơn, nhưng không vì thế mà chấm dứt hoạt động. Trong suốt 20 năm cuối thế kỷ XIX, ở Nam kỳ vẫn liên tiếp diễn ra các cuộc khởi nghĩa chống Pháp vô cùng quyết liệt. Điều này đã khẳng định được ý nghĩa to lớn và tác động của Khởi nghĩa Trương Định đối với phong trào kháng chiến chống thực dân Pháp ở Nam kỳ trong nửa sau thế kỷ XIX.

Sau khi Trương Định hy sinh, thi hài ông được gia đình và Nhân dân mang về an táng trọng thể tại một địa điểm thuộc TP. Gò Công, tỉnh Tiền Giang trước đây. Năm 1964, ngôi mộ được tu bổ khang trang và giữ nguyên dáng dấp đến ngày nay, dù đã qua nhiều lần trùng tu.

Đến năm 1972, đền thờ ông cũng được Nhân dân xây dựng trên đất Gò Công. Ở quê nhà, sau ngày Trương Định tuẫn tiết, triều đình Huế đã cho xuất tiền xây dựng đền thờ ông tại làng Tư Cung và giao cho các quan tỉnh Quảng Ngãi tế lễ hằng năm. Ngôi đền đã bị hư hại trong chiến tranh và mất hẳn dấu vết. Năm 2007, thể theo nguyện vọng của Nhân dân và tỏ lòng tri ân người anh hùng đã hy sinh vì nghĩa lớn, huyện Sơn Tịnh và tỉnh Quảng Ngãi đã đầu tư xây dựng lại Đền thờ Trương Định để làm nơi hương khói.

Với lòng tôn kính AHDT Trương Định, Đảng bộ và Nhân dân Tiền Giang trước đây đã trùng tu, tôn tạo các di tích từng gắn liền với cuộc đời và hoạt động của Trương Định như: Đền thờ AHDT Trương Định tại Gia Thuận; Lũy Pháo đài - đồn lũy của Trương Định; Nhà truyền thống tại TP. Gò Công - nơi Trương Định và các tướng lĩnh hội họp; Đền thờ và Lăng mộ Trương Định - nơi giữ gìn hài cốt và thờ phụng; Tượng đài Trương Định được lập lên giữa trung tâm TP. Gò Công trở thành biểu tượng khí phách quật khởi của Nhân dân Gò Công, uy nghiêm, hùng dũng mà gần gũi, thân thương.  

HỒNG LÊ