Động lực tăng trưởng mới

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng khốc liệt và sự cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, “việc làm xanh" nổi lên như một xu hướng tất yếu, không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn tạo ra động lực tăng trưởng kinh tế mới.

Đề án 1 triệu ha lúa phát thải thấp được kỳ vọng là hướng mở bền vững cho ngành hàng lúa gạo.

Đòn bẩy cho phát triển bền vững

Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1658/QĐ-TTg ngày 01/10/2021, kế thừa và phát triển từ giai đoạn trước (2011-2020), đặt mục tiêu thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, nhằm đạt được sự thịnh vượng về kinh tế, bền vững về môi trường và công bằng về xã hội; hướng tới nền kinh tế xanh, trung hòa carbon, đóng góp vào mục tiêu hạn chế sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu.

Việc triển khai Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh được thực hiện thông qua nhiều chương trình hành động và kế hoạch cụ thể của Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương, tập trung vào các nhiệm vụ trọng tâm như: Giảm cường độ phát thải khí nhà kính; xanh hóa các ngành kinh tế; xanh hóa lối sống, thúc đẩy tiêu dùng bền vững và hoàn thiện cơ chế, chính sách ưu đãi cho các hoạt động tăng trưởng xanh.

Theo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), việc làm xanh nói chung là việc làm bền vững trong mọi lĩnh vực kinh tế (như nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ, hành chính) góp phần bảo tồn, phục hồi và nâng cao chất lượng môi trường. Việc làm xanh giúp giảm thiểu tác động của doanh nghiệp và các thành phần kinh tế đến môi trường, hướng tới một tương lai bền vững.

Thực tế, thị trường lao động để đáp ứng các vị trí việc làm xanh ở Việt Nam còn ở giai đoạn sơ khai nhưng có tiềm năng phát triển lớn. Sự phát triển của năng lượng tái tạo, nông nghiệp hữu cơ, công nghiệp môi trường… đã tạo ra các vị trí việc làm mới liên quan thiết kế, lắp đặt, vận hành, bảo trì hệ thống năng lượng mặt trời, điện gió; tư vấn, kiểm định công nghệ xanh; sản xuất và chế biến sản phẩm hữu cơ… Nhiều ngành nghề truyền thống đang "xanh hóa", đòi hỏi người lao động phải cập nhật kiến thức và kỹ năng mới. Kỹ sư xây dựng cần có kiến thức về công trình xanh; kiến trúc sư cần thiết kế bền vững; nông dân cần kỹ thuật canh tác hữu cơ… Tuy nhiên, hiện việc làm xanh tại Việt Nam chỉ chiếm một phần nhỏ với 3,6% trong tổng số việc làm, nhưng xu hướng đang gia tăng rõ rệt.

Theo Ngân hàng Thế giới, đến năm 2030, Việt Nam sẽ cần khoảng 3,2 triệu lao động chất lượng cao trong lĩnh vực năng lượng tái tạo và tiết kiệm năng lượng. Ngay tại thời điểm 2025, Việt Nam đã có khoảng 1,7 triệu vị trí việc làm xanh và sẽ tăng lên trong thời gian tới. Các công việc trong lĩnh vực xanh thường đòi hỏi kỹ năng cao hơn, đi kèm điều kiện làm việc tốt hơn và mức lương hấp dẫn hơn. Người lao động có cơ hội học hỏi, trang bị các kỹ năng mới liên quan đến công nghệ xanh, quản lý bền vững, đáp ứng yêu cầu của một nền kinh tế hiện đại. Các dự án đầu tư vào lĩnh vực xanh thường đi kèm với yêu cầu cao về chất lượng nhân lực, tạo động lực cho việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong nước.

Cơ hội nhiều, thách thức cũng không ít

Theo “Báo cáo Tương lai việc làm 2025” của Diễn đàn Kinh tế thế giới, quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh đòi hỏi một lực lượng lao động có kỹ năng và kiến thức phù hợp. Tuy nhiên, thị trường lao động Việt Nam đang phải đối mặt nhiều khó khăn. Nhận thức về tăng trưởng xanh nói chung và việc làm xanh nói riêng còn hạn chế, đặc biệt trong cộng đồng, doanh nghiệp và trong lĩnh vực phát triển nhân lực; chưa có một khung pháp lý cụ thể nào cho phát triển việc làm xanh, khái niệm “việc làm xanh” chưa xuất hiện trong bất kỳ văn bản pháp luật nào.

Mô hình tăng trưởng kinh tế của Việt Nam hiện vẫn theo chiều rộng dựa vào khai thác tài nguyên, chi phí năng lượng cao và gây ô nhiễm môi trường lớn. Quy mô của các ngành “xanh” trong nền kinh tế còn rất nhỏ bé, chủ yếu thu hút lao động phổ thông. Đây là những khó khăn lớn trong việc chuyển đổi sang nền kinh tế xanh, thực hiện mục tiêu tăng trưởng xanh, đồng thời thúc đẩy tạo việc làm xanh trong thời gian tới.

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, thì thiếu hụt kỹ năng xanh (green skills gap) là thách thức lớn nhất. Nhiều ngành nghề xanh đòi hỏi kỹ năng mới, chuyên sâu mà hệ thống đào tạo hiện tại chưa đáp ứng kịp. Sự chuyển dịch từ các ngành "nâu" (thâm dụng tài nguyên, gây ô nhiễm) sang các ngành "xanh" đòi hỏi quá trình đào tạo lại và nâng cao kỹ năng quy mô lớn. Theo “Báo cáo kỹ năng xanh toàn cầu”, năm 2024 của Linked, trên toàn thế giới, chỉ có 1/8 người lao động có một hoặc nhiều kỹ năng xanh, trong khi nhu cầu về việc làm xanh tăng 15% chỉ trong năm 2023. Điều này đòi hỏi một chiến lược đào tạo bài bản, dài hạn để đáp ứng những thiếu hụt kỹ năng xanh của người lao động và chuẩn bị cho sự chuyển dịch của thị trường lao động từ “nâu” sang “xanh”.

Một thách thức khác là sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) có thể làm gia tăng bất bình đẳng trong tiếp cận cơ hội việc làm, nhất là những việc làm xanh. Những người lao động có kỹ năng thấp, khó thích ứng sẽ dễ bị bỏ lại phía sau nếu không có sự chuẩn bị và chuyển đổi kịp thời.

Trong những năm gần đây, một số trường đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp đã bắt đầu xây dựng và triển khai các chương trình đào tạo liên quan kỹ năng xanh. Từ năm 2014, Chương trình Đổi mới đào tạo nghề Việt Nam (GIZ) đã thực hiện dự án xanh tại 11 trường cao đẳng; hỗ trợ hệ thống giáo dục nghề nghiệp đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, giảng viên về xanh; xây dựng mô đun đào tạo cơ bản về xanh; xây dựng nhiều ấn phẩm truyền thông về xanh, thí điểm xanh hóa… Giai đoạn 2018-2020, trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp đã ban hành mới hơn 320 bộ chuẩn đầu ra cho 160 chương trình đào tạo trung cấp, cao đẳng, có bổ sung, cập nhật nội dung xanh để hình thành kỹ năng xanh cho người học.

Để vượt qua thách thức và nắm bắt cơ hội, cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt phát triển việc làm xanh và nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Thứ nhất, thay đổi nhận thức về việc làm xanh. Nâng cao nhận thức cho toàn xã hội, doanh nghiệp và người lao động về tầm quan trọng, lợi ích của kinh tế xanh, việc làm xanh, cơ hội việc làm trong các ngành xanh; xây dựng văn hóa xanh trong các tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng.

Thứ hai, đổi mới đào tạo và phát triển nhân lực theo hướng tiếp cận tăng trưởng xanh. Xây dựng và cập nhật chương trình đào tạo tích hợp kiến thức, kỹ năng về kinh tế xanh, công nghệ số, AI và các kỹ năng mềm vào các cấp học, bậc học, đặc biệt là giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp; nâng cao năng lực giảng dạy các nội dung liên quan phát triển bền vững và công nghệ mới cho đội ngũ nhà giáo; phát triển các ngành đào tạo mới đáp ứng trực tiếp nhu cầu nhân lực cho các lĩnh vực xanh; tổ chức các khóa đào tạo lại, đào tạo nâng cao kỹ năng (reskilling, upskilling) cho người lao động thích ứng yêu cầu mới của thị trường lao động xanh và tương tác hiệu quả với AI; phát triển các chương trình đào tạo nghề ngắn hạn, linh hoạt cho các công việc cụ thể trong lĩnh vực xanh.

Thứ ba, tạo lập thị trường lao động xanh bền vững. Xây dựng và thực thi các chính sách ưu đãi, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, tạo việc làm xanh (ưu đãi thuế, tín dụng xanh, hỗ trợ tiếp cận thị trường); phát triển thị trường cho các sản phẩm và dịch vụ xanh; xây dựng hệ thống thông tin thị trường lao động xanh (cung cấp thông tin về nhu cầu tuyển dụng, yêu cầu kỹ năng, cơ hội đào tạo); có cơ chế, chính sách hỗ trợ chuyển đổi và tạo việc làm xanh; hỗ trợ đào tạo lại và nâng cao kỹ năng cho người lao động bị ảnh hưởng bởi quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế, đặc biệt là lao động trong các ngành "nâu"..

Phát triển việc làm xanh là một yêu cầu tất yếu và là cơ hội lớn để Việt Nam hướng tới một tương lai phát triển bền vững, thịnh vượng và công bằng. Mong rằng, với sự quyết tâm của Chính phủ, sự vào cuộc của doanh nghiệp và toàn xã hội, cùng với các giải pháp đồng bộ và chiến lược đúng đắn, Việt Nam hoàn toàn có thể vượt qua khó khăn, nắm bắt cơ hội để xây dựng một thị trường lao động với nhiều việc làm xanh, đóng góp vào sự phát triển bền vững chung của đất nước và mục tiêu toàn cầu về bảo vệ môi trường.
 

Theo nhandan.vn