Nhiều hệ lụy từ mức sinh thấp

Theo số liệu mới nhất của Bộ Y tế, cả nước có 21 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp, trong đó có Tiền Giang. Mức sinh thấp dưới 1,8 được nhiều nhà hoạch định chính sách quan tâm, do mức sinh thấp ảnh hưởng tới quá trình già hóa nhanh và nguy cơ suy giảm dân số trong tương lai.

Năm 1961, khi dân số nước ta khoảng 30 triệu người, Chính phủ đã ban hành Quyết định về sinh đẻ có hướng dẫn (sau này gọi là kế hoạch hóa gia đình) với mục tiêu chính là giảm sinh. Sau hơn 50 năm thực hiện chính sách về Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (DS-KHHGĐ), mức sinh (số con bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ) từ 6 - 7 con vào những năm 1960 - 1970, giảm còn 2,33 con vào năm 1999 và đạt mức sinh thay thế 2,11 con vào năm 2006.

Tiền Giang khuyến khích mỗi cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ nên sinh đủ 2 con.

Đến nay, đã có nhiều tỉnh, thành phố có mức sinh dưới mức sinh thay thế, thậm chí có mức sinh thấp. Tình trạng người dân đô thị sinh ít, người dân nông thôn sinh nhiều ngày càng rõ. Năm 2014, trong khi mức sinh cả nước là 2,09 thì mức sinh tại một số khu vực rất thấp; khu vực thành thị  là 1,85; vùng Đông Nam bộ 1,56;  Đồng bằng sông Cửu Long 1,84 và một số thành phố lớn như TP. Hồ Chí Minh chỉ là 1,39. Điều này tác động lớn đến các vấn đề về kinh tế - xã hội.

Thông tin từ Chi cục DS- KHHGĐ tỉnh Tiền Giang, tỷ lệ tăng dân số tự nhiên của tỉnh có xu hướng giảm dần do tỷ suất sinh thô giảm, mỗi năm trung bình giảm từ 0,2 - 0,4%o, làm cho tỷ lệ tăng dân số tự nhiên của giai đoạn 1999 - 2009 giảm 3,97%o so với giai đoạn 10 năm trước đó (1989 - 1999) và tiếp tục giảm 1,6%o ở giai đoạn 2009 - 2019.

Mức sinh của Tiền Giang những năm gần đây luôn thấp dưới mức sinh thay thế, đến năm 2022 là 1,85 con. Nguyên nhân mức sinh thấp được cho là do xu hướng kết hôn muộn, không muốn sinh con, sinh ít, sinh thưa ngày càng cao. Một thực tế nữa là do tỷ lệ đô thị hóa tăng và phát triển kinh tế dẫn đến áp lực tìm kiếm việc làm, nhà ở, chi phí sinh hoạt, chi phí nuôi dạy và chăm sóc con… đã khiến nhiều người “sợ” sinh con.

Mức sinh là một yếu tố cấu thành của dân số, do vậy, những biến động của mức sinh, dù cao hay thấp đều có tác động trực tiếp đến quy mô, cơ cấu, phân bố dân số và sẽ gây bất lợi cho ổn định xã hội và phát triển đất nước.

Theo phân tích của Bác sĩ chuyên khoa 2 Nguyễn Thành Sang, Chi cục trưởng Chi cục DS-KHHGĐ tỉnh Tiền Giang, lực lượng lao động liên tục giảm sẽ làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế, tiềm năng sáng tạo của quốc gia và tầm ảnh hưởng trên trường quốc tế và sớm hay muộn dân số cũng sẽ giảm.

Quỹ hưu trí quốc gia trở nên mỏng manh hơn và đối mặt với nguy cơ vỡ quỹ, mức sinh có khả năng không quay lại được mức sinh thay thế. Nếu nhận diện được các tác động bất lợi của tình trạng kéo dài mức sinh thấp đối với phát triển kinh tế - xã hội nhưng phản ứng chậm thì sẽ đạt kết quả bất lợi, do đó, cần tránh tình trạng mức sinh thấp.

Mức sinh thấp trong thời gian dài gây ra tác động bất lợi lớn đến sự phát triển của quốc gia, hạnh phúc của mỗi người và an ninh quốc gia. Nếu nguồn nhân lực của một quốc gia giảm liên tục trong 30 năm hoặc lâu hơn thì năng suất lao động tăng thêm cũng không đủ khả năng bù đắp sự sụt giảm lực lượng lao động để đảm bảo duy trì mức tăng trưởng kinh tế hợp lý. Một quốc gia ngày càng nhỏ đi về quy mô dân số thì cuối cùng cũng giảm dần sức mạnh văn hóa, kinh tế và chính trị.

Đặc biệt, mức sinh thấp còn kéo theo hệ lụy là tình trạng già hóa dân số. Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Người cao tuổi (từ 60 tuổi trở lên) tăng nhanh về số lượng và chiếm tỷ lệ ngày càng cao trong tổng số dân.

Năm 2011, tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên ở Việt Nam chiếm 7% dân số, nước ta đã bước vào giai đoạn già hóa dân số. Dự báo tỷ lệ người 60 tuổi trở lên ở nước ta sẽ là 30% - 35% vào năm 2050. Tốc độ già hóa dân số nhanh sẽ tác động tới nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội như hệ thống dịch vụ chăm sóc sức khỏe, hệ thống an sinh xã hội, việc làm, tuổi nghỉ hưu, quan hệ gia đình, tâm lý, lối sống…

Trong đó, già hóa dân số là một thách thức lớn đối với hệ thống y tế Việt Nam. Hiện nay, đời sống người cao tuổi (NCT) trong nước còn khó khăn, 70% không có tích lũy vật chất; 62,3% gặp khó khăn, thiếu thốn. Sức khỏe người cao tuổi còn hạn chế.

Tuy tuổi thọ trung bình cao (73 tuổi) nhưng gánh nặng bệnh tật của NCT Việt Nam cũng cao với khoảng 95% có bệnh. Chi phí y tế cho NCT cao gấp 7 - 10 lần người trẻ; NCT sử dụng đến 50% tổng lượng thuốc… Những vấn đề này đặt ra yêu cầu phải xây dựng một xã hội thích ứng với giai đoạn già hóa dân số của đất nước.

Tại Tiền Giang, số NCT tăng nhanh trong những năm gần đây. Hiện người trên 60 tuổi của Tiền Giang đang chiếm 13,11% dân số toàn tỉnh. Nhằm thích ứng với giai đoạn già hóa dân số, UBND tỉnh Tiền Giang đã phê duyệt Đề án Chăm sóc sức khỏe NCT giai đoạn 2018 - 2025 với mục tiêu đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe NCT thích ứng với giai đoạn già hóa dân số góp phần thực hiện Chương trình hành động quốc gia về NCT...

MAI HÀ