"Bạch công tử" và ngôi nhà với kiến trúc độc đáo

Ông Lê Công Phước sinh năm 1895 tại làng Điều Hòa, quận Châu Thành, tỉnh Mỹ Tho (nay là tỉnh Tiền Giang). Năm 1909 ông du học tại Pháp và có tên là George Phước.

KIẾN TRÚC TÂY GIỮA MỸ THO XƯA

Cha ông là đốc phủ Lê Công Sủng. Ngôi nhà ông hiện tọa lạc tại số 62, đường Đinh Bộ Lĩnh, phường 3, TP. Mỹ Tho, được xây dựng vào năm 1925 - 1926, với tổng diện tích 322 m2 trên một khu đất rộng hơn 4.000 m2. Do du học bên Pháp nên ông rất “sính” chất Tây. Căn nhà cũng được xây theo kiến trúc Roman châu Âu, một công trình kiến trúc nghệ thuật đặc trưng của những gia đình giàu có vào đầu thế kỷ XX.

Sau năm 1975, ngôi nhà được sử dụng làm trụ sở UBND phường 3, đến năm 1990 Phòng Văn hóa - Thể thao TP. Mỹ Tho tiếp nhận và tiếp tục sử dụng làm trụ sở. Trải qua gần 100 năm tồn tại, ngôi nhà của “Bạch công tử” được đánh giá là công trình kiến trúc nghệ thuật mang phong cách châu Âu và cũng là một trong những ngôi nhà cổ độc đáo tại TP. Mỹ Tho.

Ngôi nhà được xây tường, cột bê tông cốt thép, bó nền bằng gạch thẻ, nền nhà cao 40 cm, chất kết dính trước đây bằng ô dước. Mặt ngoài tường tô xi măng láng quét vôi. Mái của ngôi nhà lợp bằng ngói vảy cá gồm 8 bờ mái, trên nóc trang trí hình tupa và 8 bờ mái đều gắn hình bồ câu xi măng. Đỡ mái nhà là hệ thống cột bê tông âm tường. Hệ thống kèo, xiên, trính của ngôi nhà được làm bằng gỗ.

Tất cả các đầu cột đều ốp hoa văn đắp nổi. Trên mi cửa chính được làm bằng gỗ chạm nổi tùng lộc, song phụng và hoa hồng rất độc đáo. Mi cửa bên trái chạm hoa hồng và đầu rồng. Mi cửa bên phải chạm con gà trống, cây ngô đồng, cúc điểu, chim rất tinh xảo. Bên trên các mi cửa bằng gỗ là các hoa văn đắp nổi bằng xi măng...

Trần sảnh được làm bằng thạch cao đắp nổi hoa và dây lá sơn màu vàng đồng. Hai vách tường đầu sảnh trang trí 4 bức bích họa. Hiện nay, ngôi nhà vẫn còn giữ nhiều vật dụng, được trưng bày để khách tới tham quan, chiêm ngưỡng như: Bộ bàn ghế Luis được chạm nổi theo phong cách mỹ thuật phương Tây, thể hiện sự giàu có, quý phái và sang trọng của gia chủ; bộ tiền Đông Dương gồm những tiền đồng xu và giấy bạc, là những tờ tiền giấy đầu tiên của Việt Nam được lưu hành đầu tiên ở Nam kỳ; hay những vật dụng cá nhân của gia chủ vẫn còn nguyên vẹn, như chiếc giường nằm, vali của ông; bàn trang điểm của vợ ông (nghệ sĩ Nhân dân Phùng Há) và nhiều vật dụng sử dụng trong gia đình thời xưa như: Máy hát đĩa, bình cổ, ly, chén, bình trà, bàn ủi con gà…

LẬP GÁNH HÁT HUỲNH KỲ

Là người đam mê cải lương, năm 1926, ông hùn vốn với ông Nguyễn Ngọc Cương (thân phụ của nghệ sĩ Kim Cương) lập gánh hát Phước Cương. Đây là gánh hát có quy mô lớn ở Nam kỳ thời bấy giờ, quy tụ nhiều đào kép nổi tiếng: Năm Phỉ, Tám Danh, Tám Mẹo…, gánh hát tồn tại 1 năm thì tan rã.

Năm 1929, ông cho xây dựng rạp cải lương, lập gánh hát Huỳnh Kỳ. Đây là gánh cải lương có quy mô lớn ở vùng lục tỉnh Nam kỳ thời bấy giờ, với sự tham gia của nhiều đào kép nổi tiếng: Phùng Há, Ba Vân, Năm Phỉ, Tám Du, Năm Thiện, Ba Thâu, Ba Đồng, Chín Móm, Năm Kiệt, Hai Sự…; trong đó cô đào nổi tiếng Phùng Há chính là vợ của ông. Ngoài ra, ông đã đưa cải lương Việt Nam lưu diễn trên nước Pháp vào năm 1931, đưa đoàn hát lưu diễn ở miền Bắc, phục vụ cho người dân trong và ngoài nước biết đến nghệ thuật cải lương.

Gánh hát Huỳnh Kỳ không chỉ để lại dấu ấn trong lòng người dân miền sông nước, mà còn thu hút nhiều khán giả Sài Gòn. Ngoài đi lưu diễn, gánh hát Huỳnh Kỳ còn đóng góp làm nhiều việc thiện cho các địa phương đang gặp khó khăn.

Đến năm 1930, do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng kinh tế, nhiều gánh cải lương buộc phải giải tán, trong đó có gánh Huỳnh Kỳ. Khoảng năm 1935, ông cho tái lập gánh hát nhưng không gây được tiếng vang, vì vậy ông cho giải thể, chấm dứt sự nghiệp theo cải lương. Cuối tháng 5-1950, ông qua đời và được chôn cất tại ấp Thạnh Khiết, xã An Thạnh Thủy, huyện Chợ Gạo.

Trải qua nhiều lần trùng tu nhưng ngôi nhà “Bạch công tử” vẫn giữ được giá trị và là một trong những ngôi nhà cổ có kiến trúc đẹp, nhiều đồ vật có giá trị, độc đáo ngay trung tâm TP. Mỹ Tho.

HÀ ANH