Về thăm ao Trường Đua

Nằm ngay trung tâm TX. Gò Công, tỉnh Tiền Giang có một cái ao mà người dân nơi đây gọi bằng cái tên quen thuộc là ao Trường Đua. Ao được bao quanh bởi 4 con đường, mặt nước ao rộng, trong xanh. Hơn 1 thế kỷ trôi qua, trải qua nhiều thăng trầm, biến cố của lịch sử, ao Trường Đua vẫn hiện diện, trầm mặc, gắn liền với những kỷ niệm của người dân ở vùng đất Gò Công.

Chúng tôi về TX. Gò Công vào những ngày cuối tháng 11, theo chỉ dẫn của người dân địa phương, men theo từng con đường của thị xã, chúng tôi tìm đến ao Trường Đua. Tại đây, ông Tám, một người dân địa phương đã ngoài 75 tuổi kể cho chúng tôi nghe về lịch sử của ao. Theo ông, ao Trường Đua có từ thời Pháp thuộc. Ngày đó, thực dân Pháp gọi Gò Công là làng Thành Phố, đô thị đầu tiên với tên gọi làng Thành Phố của đất Nam kỳ lục tỉnh. Dưới ách thống trị của thực dân Pháp, đời sống nhân dân ta vô cùng cực khổ. Chúng bóc lột sức lao động của dân ta, xây lâu đài, dinh thự phục vụ cho hoạt động cai trị và sinh hoạt của chúng.

Để có đất xây dựng các dinh thự, nhà cửa, lắp bằng phẳng các khu vực bàu, vũng nên người Pháp đã quyết định đào một cái ao lớn với hai mục đích quan trọng là vừa lấy đất đấp nền, vừa chứa nước cho dân chúng tiêu dùng. Vậy là dưới sự điều hành của người Pháp, dựa vào sức lao động của dân phu Gò Công khi đó, một cái ao có chu vi khoảng 3.000 m, sâu 5 m, bờ lề rộng 5m, giáp đường Tổng Thứ, nay là đường Nguyễn Huệ đã hình thành.

Ông Tám kể tiếp, đất Gò Công ngày xưa được mệnh danh là xứ nước mặn. Mùa nắng thường thiếu nước sinh hoạt, vậy là cứ vào khoảng tháng 10 âm lịch, người dân gánh nước mưa từ ao Trường Đua về nhà sử dụng. Những năm sau giải phóng, nhu cầu sử dụng nguồn nước ngày một tăng. Dần dà về sau, do ý thức của người dân và thiếu sự quản lý, trông coi nên nguồn nước trở nên ô nhiễm. Mãi cho đến sau này, được sự quan tâm của chính quyền địa phương nên ao Trường Đua được chỉnh trang, nạo vét.

Thật sự cái tên ao Trường Đua cũng đã khiến cho nhiều người hiếu kì, tò mò. Theo các tài liệu lịch sử ghi lại thì sau khi đào xong ao, thực dân Pháp cho mở con đường lớn dọc bên ao và biến nơi đây trở thành trường đua ngựa. Trong giai đoạn đó, vào mỗi năm, đặc biệt là dịp lễ, tết; nhất là ngày 14-7 - ngày nước Pháp kỷ niệm phá ngục Bastille năm 1789, sau này thành Ngày Quốc khánh Pháp, thì tổ chức nhiều cuộc đua ngựa diễn ra quanh ao. Sau đó, người Pháp dần mở rộng quy mô các cuộc đua, bên cạnh đua ngựa còn đua xe bò, xe đạp… Và cái tên ao Trường Đua bắt nguồn từ đó. 

Sau này, trong trong tác phẩm “Khảo cứu Gò Công xưa và nay”, Nhà nghiên cứu Huỳnh Minh đã có đoạn nói về ao Trường Đua: “Nói Trường Đua cho oai chớ thực sự chỉ là một bờ đất chạy vòng tròn, chu vi khoảng 3.000 thước, bề rộng 5 thước, chính giữa có đào cái ao hình vuông, mỗi phía 100 thước để chứa nước mưa cho dân chúng trong vùng sử dụng”.

Hơn một thế kỷ trôi qua, ao Trường Đua đã để lại trong lòng biết bao thế hệ người Gò Công những kỷ niệm sâu sắc. Rồi mai đây không xa, TX. Gò Công sẽ lên thành phố, hy vọng rằng, ao Trường Đua sẽ tiếp tục được chỉnh trang, cải tạo để nơi đây những người Gò Công xa quê hoài niệm, trở về.

V.PHƯƠNG