Hai nhà điêu khắc nổi tiếng của quê hương Tiền Giang

Nguyễn Hải - nhà điêu khắc hàng đầu của nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam

Tượng đài Ba chiến sĩ Gang thép Ấp Bắc, do nhà điêu khắc Nguyễn Hải thực hiện. Ảnh: N.C

Nhà điêu khắc Nguyễn Hải sinh năm 1933 tại xã Hậu Thành, huyện Cái Bè, tỉnh Mỹ Tho (nay là tỉnh Tiền Giang). Năm 14 tuổi, ông gia nhập Tiểu đoàn 307 - một trong những đơn vị lừng danh của đất Nam bộ thời ấy. Tại đơn vị này, sau một thời gian ngắn làm giao liên, ông được lãnh đạo cho đi học vẽ. Kết thúc khóa học, ông về lại đơn vị bắt tay vào công việc trình bày cho tờ báo của Tiểu đoàn 307.

Năm 1954, ông tập kết ra Bắc và thi đậu vào Trường Mỹ thuật Hà Nội hệ trung cấp. Lúc đầu, ông theo ngành Hội họa. Sau đó tự đánh giá lại khả năng của  mình, ông chuyển sang học ngành Điêu khắc.

Năng lực của ông nhanh chóng được khẳng định bằng năng khiếu bẩm sinh và sự nỗ lực. Sau 2 năm học, ông đã thi vượt cấp vào hệ cao đẳng. Không chỉ học giỏi, ông còn đoạt nhiều giải thưởng mỹ thuật toàn quốc và có tác phẩm triển lãm tại Hà Nội.

Ra trường năm 1963, điêu khắc gia Nguyễn Hải về giảng dạy tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội và trở thành hội viên ngành Điêu khắc của Hội Mỹ thuật Việt Nam trong năm này. Từ năm 1957 đến 1963, trong thời gian học tập ở nhà trường, ông đã có nhiều tác phẩm được đánh giá cao, như: Tượng Công nhân (năm 1957), Đài hòa bình (năm 1962), Cuộc chiến đấu tự vệ, Những người chị, người mẹ, Công nhân mỏ..., là những tác phẩm gắn bó với công cuộc xây dựng miền Bắc và ước vọng hòa bình, thống nhất của nhân dân cả nước.

Nguyễn Hải là nhà điêu khắc hàng đầu của nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam. Những tác phẩm điêu khắc tượng đài và tượng tròn xuất sắc của ông là những tác phẩm về đề tài kháng chiến và cách mạng. Ông có nhiều tìm tòi, sáng tạo, có phong cách riêng độc đáo, là người cách tân nghệ thuật điêu khắc hiện đại Việt Nam, có ảnh hưởng sâu rộng tới các thế hệ kế tiếp và mở ra một hướng đi mới cho ngành Điêu khắc.

Sau ngày thống nhất đất nước, nhà điêu khắc Nguyễn Hải trở về miền Nam. Trong giai đoạn này, ông đã dành toàn tâm toàn lực vào việc xây dựng tượng dài. Hàng loạt tượng đài có kích thước lớn, chất liệu đá hoa cương, như: Tượng đài Bà mẹ Tổ quốc cao hơn 10 m cùng với dãy phù điêu 300 năm TP. Hồ Chí Minh có kích thước hàng trăm m² đặt tại Nghĩa trang Liệt sĩ TP. Hồ Chí Minh; tượng đài Thủ Khoa Huân (TP. Mỹ Tho); tượng đài Công nhân đấu tranh, Đuốc sống Lê Văn Tám (TP. Hồ Chí Minh), tượng đài Nghĩa trang Liệt sĩ Bến Lức (tỉnh Long An). Các công trình bằng chất liệu đồng, như: Tượng đài Ba chiến sĩ Gang thép Ấp Bắc (TX. Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang), tượng đài Nguyễn Huệ (Rạch Gầm - Xoài Mút, tỉnh Tiền Giang), tượng đài Chiến thắng Điện Biên Phủ (Đồi D1- tỉnh Lai Châu)...

Các tác phẩm điêu khắc được sáng tác trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ của nhà điêu khắc Nguyễn Hải thời kỳ ở Hà Nội là những tác phẩm điêu khắc quý của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Nhiều tác phẩm điêu khắc của ông do điều kiện chiến tranh chỉ mới được thể hiện bằng thạch cao, nay đã được Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam chuyển thành chất liệu đồng, như: Nguyễn Văn Trỗi, Thánh Gióng, Chiến thắng Điện Biên Phủ…

Ông là tấm gương lao động sáng tạo nghệ thuật, sống giản dị, gần gũi, chân thành với bạn bè, đồng nghiệp, được công chúng và giới Mỹ thuật kính trọng. Nhà điêu khắc Nguyễn Hải đã được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Kháng chiến hạng Nhì, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất. Năm 2001, Chủ tịch nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học - nghệ thuật (đợt 2) cho các tác phẩm Nguyễn Văn Trỗi - tượng đồng, Gióng - tượng thạch cao (năm 1973), Chiến thắng Điện Biên Phủ - nhóm tượng đài, Mùa xuân chiến thắng (năm 1976), Đài tưởng niệm hòa bình - đá cẩm thạch (cao 5 m). Ông là tác giả ít tuổi nhất và là tác giả duy nhất tốt nghiệp Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội sau năm 1954 được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học - nghệ thuật.

Lương Văn Thạnh - tác giả của nhiều tượng đài tại Tiền Giang

Là người con của quê hương Tiền Giang, nhà điêu khắc Lương Văn Thạnh có nhiều thời gian làm việc tại TP. Hồ Chí Minh. Ông tốt nghiệp ngành Điêu khắc Đại học Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh năm 1989. Sau khi ra trường, ông về công tác tại Xí nghiệp Mỹ thuật ứng dụng thuộc Ban Văn nghệ Thành ủy TP. Hồ Chí Minh. Được sự quan tâm, chỉ dạy và rèn cặp chu đáo của nhà điêu khắc nổi tiếng Diệp Minh Châu và Nguyễn Hải, ông nhanh chóng nắm được ngôn ngữ điêu khắc hiện đại trong lĩnh vực tượng đài.

Tượng chân dung Anh hùng Lực lượng vũ trang Trừ Văn Thố, tác phẩm đầu tay về quê hương Tiền Giang của nhà điêu khắc Lương Văn Thạnh thực hiện. Ảnh: QUẾ NGÂN

Ông từng chia sẻ rằng: “Năm 1987, khi tôi còn học trong trường mỹ thuật, chính thầy Nguyễn Hải đã chọn đưa tôi vào đội ngũ thi công xây dựng quần thể tượng đài phù điêu đặt tại Nghĩa trang Liệt sĩ TP. Hồ Chí Minh, trong đó đặc biệt là tượng Bà mẹ Tổ quốc bằng chất liệu đá, cao 25 m. Kế tiếp, thầy Diệp Minh Châu cũng đã chọn tôi tham gia thi công dựng tượng đồng Bác Hồ ở Việt Bắc, hay còn gọi là tượng Bác Hồ với thiếu nhi, trước đặt trước trụ sở UBND TP. Hồ Chí Minh, nay được chuyển về trong khuôn viên Nhà Thiếu nhi thành phố…”.

Được 2 bậc thầy dẫn dắt, ông tiếp thu được ở thầy Diệp Minh Châu cách tạo hình theo lối tả thực, chú trọng đến việc nắm bắt chi tiết, các nguyên lý của ánh sáng và bóng tối, cũng như những chuyển động phức tạp của các nhóm cơ trên cơ thể con người, từ đó khám phá ra cái đẹp của sự cân đối hài hòa tổng thể. Tượng Bác Hồ với thiếu nhi gây được cảm giác mạnh bởi vẻ duyên dáng, thanh thoát của hình thể, sự tao nhã và giàu cảm xúc của diện mạo, chuyển tải đầy đủ nội dung tình thương yêu đặc biệt của vị lãnh tụ dành cho thiếu nhi.

Ông học được ở nhà điêu khắc Nguyễn Hải cách vận dụng và cách tân theo tư duy mảng khối, khám phá, thử nghiệm, đẽo gọt khối hình hiện đại lập thể để khám phá tính biểu tượng ẩn tàng trong chất liệu, trong khi vẫn thấu suốt tinh thần điêu khắc truyền thống bằng kỹ thuật hoàn hảo. Tượng Bà mẹ Tổ quốc tại Nghĩa trang Liệt sĩ TP. Hồ Chí Minh dù ý tưởng bắt nguồn từ tượng đài Mẹ Tổ quốc của nước Nga, nhưng hình tượng bà mẹ nâng niu lá cờ Tổ quốc trên đôi cánh tay đã thấm đẫm tinh thần nhân văn, yêu chuộng hòa bình rất đặc trưng, chỉ những Bà mẹ Việt Nam Anh hùng đã chịu nhiều mất mát trong chiến tranh mới có được.

Khi quê hương Tiền Giang quyết tâm quy hoạch hệ thống tượng đài cho tương xứng với quy mô phát triển của một đô thị phương Nam giàu truyền thống cách mạng, đã mời gọi những nhà điêu khắc tài năng, trong đó có nhà điêu khắc Lương Văn Thạnh. Tác phẩm đầu tay của ông dành tặng cho quê hương là tượng chân dung Anh hùng Lực lượng vũ trang Trừ Văn Thố, hiện đặt trang trọng trong khuôn viên Trường THCS Trừ Văn Thố, TX. Cai Lậy.

Khi phác thảo ý tưởng, ông nhiều lần tìm đến gia đình để nghe và ghi chép lại những giai thoại sinh thời của người Anh hùng Liệt sĩ này. Bức tượng sống động, thanh thoát và hoàn mỹ theo trường phái cổ điển, thần thái toát lên vẻ trẻ trung nhưng đầy cương nghị của một thanh niên ý thức được con đường chiến đấu cho sự nghiệp cách mạng mà mình đã lựa chọn.

Trong vòng 20 năm, nhà điêu khắc Lương Văn Thạnh đã đóng góp cho quê nhà Tiền Giang các tác phẩm: Tượng đài Mậu Thân tại TP. Mỹ Tho; tượng đài Chiến thắng Ba Rài và tượng đài Nam kỳ khởi nghĩa ở TX. Cai Lậy; tượng đài Căm thù giặc Pháp ở thị trấn Vĩnh Kim, huyện Châu Thành. Đặc biệt, tượng đài Phá Khám lớn tại TX. Gò Công được ông dựng vào năm 2005 cho thấy được độ chín đầy ấn tượng trong sáng tạo và thẩm mỹ của một tài năng nghệ thuật.

MINH THẢO